اطعام به ابن سبیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در برخی
آیات قرآن،
اطعام به
ابن سبیل، اقدامی شایسته معرفی شده است.
از منظر
قرآن کریم،
اطعام در راه ماندگان، اقدامی شایسته است:
فانطلقا حتی اذا اتیا اهل قریه استطعما اهلها فابوا ان یضیفوهما.... (
آیه فوق مربوط به
موسی و
خضر (علیهما السلام) است که در
مسافرت خود نیاز به
غذا پیدا کردند).
«ابن السبیل»؛ کسی است که در غربت درمانده شده اگرچه در شهر خودش بی‌نیاز باشد.
امام خمینی در
تحریرالوسیله در بیان هشتمین مورد از موارد مصرف زکات می‌نویسد: «الثامن: ابن السبیل، و هو المنقطع به فی الغُربة و ان کان غنیّاً فی بلده اذا کان سفره مباحاً، فلو کان فی معصیة لم یعط. و کذا لو تمکّن من الاقتراض و غیره، فیدفع الیه منها ما یوصله الی بلده علی وجه یلیق بحاله و شانه، او الی محلّ یمکنه تحصیل النفقة و لو بالاستدانة، و لو وصل الی بلده و فضل ممّا اعطی شی‌ء - و لو بسبب التقتیر علی نفسه - اعاده علی الاقوی حتّی فی مثل الدابّة و الثیاب و نحوها، فیوصله الی الدافع او وکیله، و مع تعذّره او حرجیّته یوصله الی الحاکم، و علیه – ایضاً - ایصاله الی احدهما، او الاستئذان من الدافع فی صرفه علی الاحوط لو لم یکن الاقوی.»
هشتم (از موارد مصرف زکات): «ابن السبیل»؛ و آن کسی است که در غربت درمانده شده - اگر چه در شهر خودش بی‌نیاز باشد - درصورتی‌که سفر او
مباح باشد، پس اگر سفرش برای
معصیت باشد (زکات) به او داده نمی‌شود. و همچنین است اگر از
قرض گرفتن و مانند آن متمکّن باشد. (که در این صورت هم زکات به او داده نمی‌شود). و به ابن السبیل به‌اندازه‌ای از زکات داده می‌شود که او را یا به شهرش به طور آبرومند که لایق
شان او است برساند و یا به جایی که بتواند ولو با قرض گرفتن تحصیل
نفقه نماید. و اگر به وطن رسید و مقداری از زکاتی که به او داده شده زیاد آمد - هرچند به واسطه سخت گرفتن بر خود باشد - بنابر اقوی باید آن را برگرداند حتی در مثل حیوان سواری و جامه و مانند آن؛ پس آن را به دهنده زکات یا به وکیل او می‌رساند و اگر ممکن نباشد یا حرجی باشد به
حاکم شرع می‌رساند. و بنابر احتیاط (واجب) اگر اقوی نباشد، بر حاکم شرع است که آن را به یکی از آن دو برساند و یا از زکات دهنده اجازه مصرف آن را بگیرد.
دوم (از اوصاف مستحقین زکات): آن که بنابر احتیاط (واجب) شراب‌خوار نباشد، بلکه بنابر احتیاط (واجب) متجاهر به امثال این
گناه کبیره نباشد. و در کسی که زکات می‌گیرد
عدالت شرط نیست اگر چه احوط (استحبابی) است؛ پس جایز است به مؤمن غیر عادل که متجاهر به گناه کبیره نباشد زکات داده شود، هرچند مراتب رجحان در افراد متفاوت است. البته اگر در دادن زکات کمک به گناه یا وادار کردن به کار زشت باشد و ندادن آن جلوگیری از منکر باشد بنابر اقوی جایز نیست، و احتیاط (مستحب) آن است که عدالت، در عامل زکات هنگامی که مشغول کار است معتبر باشد اگر چه کفایت وثوق و اطمینان بعید نیست، و اما در مورد بدهکار و
ابن السبیل و بردگان، عدالت معتبر نیست تا چه رسد به مؤلّفة قلوبهم و فی سبیل اللَّه.
زکاتی که انسان نمی‌تواند به افراد واجب النفقه خود بدهد زکاتی است که از سهم فقرا و به لحاظ فقر به آن‌ها داده می‌شود، و اما از غیر آن، مانند سهم بدهکاران و مؤلّفة قلوبهم و سبیل اللَّه و بندگان و ابن السبیل - نسبت به مخارج اضافه از مخارجش که در وطن واجب است - مانعی ندارد، به شرط آنکه از یکی از افراد اصناف مزبور باشد با اشکال در صنف آخری (یعنی ابن السبیل)؛ بنابراین برای پدر جایز است به فرزندش که مشغول تحصیل علم است برای کتاب‌های علمی و دیگر چیزهایی که نیاز دارد از سهم سبیل اللَّه زکات بدهد.
خمس به شش سهم تقسیم می‌شود: یک سهم برای خدای متعال، و یک سهم برای
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و یک سهم برای امام (علیه‌السلام). و الآن این سه سهم برای
حضرت صاحب الامر (عجّل‌اللَّه‌تعالی‌فرجه) می‌باشد. و سه سهم دیگر برای یتیمان و مساکین و ابن سبیل‌ها از کسانی که از طرف پدر، به حضرت عبدالمطلب، انتساب دارند؛ پس اگر از طرف مادر به او نسبت پیدا کند، بنابر قول اصح، خمس برایش حلال نیست و صدقه برای او حلال است.
اقوی آن است که در مورد یتیم‌ها فقیر بودن لازم است. اما ابن السبیل یعنی مسافری که سفر او در معصیت نباشد، لازم نیست که در شهر خودش فقیر باشد، البته در شهری که خمس به او تسلیم می‌شود لازم است که به آن نیاز داشته باشد، اگر چه در شهر خودش غنی باشد؛ همان گونه که در زکات گذشت.
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۱۹۴، برگرفته از مقاله «اطعام به ابن سبیل». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
