اصول و مبانی نظری طب سنتی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«اصول و مبانی نظری طب سنتی» گزیده‌ای از کتاب نخستین ذخیره خوارزمشاهی تالیف
اسماعیل جرجانی (۴۳۴- ۵۳۰ ق) است که با تصحیح و حواشی دکتر
سید جلال مصطفوی منتشر شده است.
مرحوم دکتر جلال مصطفوی با توجه به اهمیت کتاب ذخیره خوارزمشاهی- خصوصا بخش اول آن که پیرامون کلیات
علم پزشکی است- دست به تصحیح و حاشیه زدن بر بخش نخست این اثر ارزنده زده است.
وی در مقدمه‌ای که بر این اثر نگاشته به انگیزه‌اش برای این کار تصریح نمی‌نماید هر چند آنچه وی در ارزش و اعتبار طب سنتی و نیز کتاب ذخیره خوارزمشاهی نگاشته به خوبی انگیزه او را از این امر نشان می‌دهد.
کتاب مشتمل بر یک مقدمه به قلم دکتر محمد مهدی اصفهانی و شش گفتار است که هر گفتار خود به چندین باب تقسیم می‌شود.
شخصیت علمی جرجانی و شهرت او بیش از آن است که نیاز به معرفی داشته باشد. این طبیب فرزانه در کتاب نخستین از مجلدات دهگانه ذخیره خوارزمشاهی شرحی شایسته درباره اصول مبانی طب سنتی دارد.
یکی از نقاط ابهام و تقریبا دشوار در طب سنتی، بازشناسی اصول و مبانی آن و دریافت صحیح از مصطلحات متداول آن است که به خصوص برای محققین زمان ما، به لحاظ آگاهی‌های آنها از دانش‌های همچون فیزیولوژی، بیوشیمی و سایر
علوم تجربی نیازمند توضیحاتی فراخور این زمان و دانش روز است. اهمیت مساله شناخت عناصر اربعه، اخلاط ارکان و مزاج‌ها با عنوان بحث زیربنایی در طب سنتی به اندازه‌ای است که بدون آن نمی‌توان به ارائه خدمات پزشکی متناسب، مبادرت ورزید.
ذخیره خوارزمشاهی در مدت نهصد سالی که از تاریخ تالیف آن می‌گذرد، همواره مانند
قانون ابن سینا مورد مطالعه و استناد اهل
علم و مخصوصا پزشکان قدیم بوده است. نگارش فارسی این اثر، تفصیل مطالب و تحقیقات و تجربیات شخصی مؤلف هر کدام ویژگی‌هایی است که بر ارزش این اثر می‌افزاید محققان را به تامل در نگاشته‌های آن فرا می‌خواند. حتی برای کسانی که چندان علاقه‌ای به طب سنتی ندارند ولی در حوزه ادبیات به تحقیق و پژوهش مشغول‌اند، کتاب ذخیره خوارزمشاهی متنی بسیار سودمند و مفید است.
حواشی سودمند و عالمانه مرحوم دکتر جلال مصطفوی نیز ارزش این اثر را دو چندان نموده است.
عناوین گفتارهای شش گانه کتاب و تعداد ابواب هر یک بدین ترتیب است:
۱. حد
طب و منفعت آن و یاد کردن حال مایه‌ها (سه باب)
۲. معرفت مزاج (هشت باب)؛ ۳. خلطهای چهارگونه (شش باب)؛ ۴. تشریح اندام‌های یکسان که در پنج جزء، استخوان‌ها و غضروف‌ها، عضلات، اعصاب، رگها و شریان‌ها را تشریح کرده است؛ ۵. تشریح اندام‌های مرکب (۱۷ باب)؛ ۶. قوت‌ها (پنج باب)
کتاب در سال ۱۳۴۴ ش توسط انتشارات انجمن آثار ملی چاپ و منتشر شده است.
افست این کتاب توسط موسسه مطالعات تاریخ پزشکی،
طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی
ایران در مرداد ماه سال ۱۳۸۳ ش با دیباچه‌ای به قلم آقای دکتر
محمد مهدی اصفهانی پیرامون معرفی این اثر منتشر شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
