• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصل حکمی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اصل حکمی به اصل مبیِّنِ حکم ظاهری ، پس از شک در حکم واقعی اطلاق می‌شود.

اصل حکمی اصل جاری در حکم قضیّه، مقابل اصل موضوعی و اصطلاحی اصولی است که در بخش اصول عملی از آن سخن رفته است.



۱. به اصولی که در حکم قضیّه جاری شده و حکم شرعی را اثبات و یا نفی می‌کنند اصل حکمی گویند، در مقابل اصولی که موضوع حکمی را اثبات و یا نفی می‌کنند.

۲. اصل حکمی، از اقسام اصول عملی و مقابل اصل موضوعی می‌باشد و آن، اصلی است که پس از شک در حکم واقعی، برای رفع سرگردانی مکلف و بیان حکم ظاهری به کار می‌رود؛ برای مثال، نمی‌دانیم در اسلام ، «استعمال دخانیات» حلال است یا حرام ، و چون در این مورد، اصل موضوعی وجود ندارد، نوبت به اصل حکمی، یعنی اصالت حلیت، می‌رسد.


اصل موضوعی بر اصل حکمی مقدم است، زیرا شک در حکم، مسبب از شک در موضوع می‌باشد؛ بنابراین، هرگاه اصل موضوعی جاری گردید و موضوع روشن شد، دیگر نوبت به اصل حکمی نمی‌رسد؛ همان گونه که در اصل سببی و مسببی نیز حکم چنین است.
[۳] فوائد الاصول، نائینی، محمد حسین، ج۲، ص ۳۸۰- ۳۷۹.



اصولی که در احکام جاری می‌شوند، بسیارند مانند اصل طهارت، اصل اباحه و حلیّت، اصل برائت و استصحاب ( اصل). برای مثال، اگر در طهارت آبی که به حدّ کر نرسیده و حالت سابقۀ آن نیز معلوم نیست شک کنیم، اصل طهارت که اصل حکمی است جاری و طهارت آب ثابت می‌شود، ولی اگر حالت سابقۀ آن نجاست بوده، استصحاب نجاست جاری و نجاست آب مشکوک ثابت می‌گردد. یا اگر در حلیّت آب میوه شک شود، با جریان اصل اباحه، حلیّت آن ثابت می‌شود.


در صورتی که قضیّه‌ای مجرای دو اصل حکمی و موضوعی واقع شود، تقدّم با اصل موضوعی است، مانند تقدّم استصحاب کریّت آب بر استصحاب‌ نجاست چیزی که با آن آب، شسته شده است( اصل موضوعی).


۱. الموسوعة الفقهیة المیسّرة، انصاری، محمدعلی، ج۳، ص۵۰۳.    
۲. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۵، ص۴۱۴.    
۳. فوائد الاصول، نائینی، محمد حسین، ج۲، ص ۳۸۰- ۳۷۹.
۴. فرائد الاصول، انصاری، مرتضی بن محمد امین، ج۳، ص۴۰۵    



فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص‌۲۰۸، برگرفته از مقاله «اصل حکمی».    
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۵۲۰-۵۲۱.    


رده‌های این صفحه : استصحاب | اصول عملیه | اصول فقه




جعبه ابزار