• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اسحاق بن حسان خزیمی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابویعقوب اسحاق بن حسّان خریمی (خزیمی یا خرمی) مرّی غطفانی (م ۲۱۴ هـ)، از شعرای عصر عباسیان (قرن دوم و سوم هجری قمری) و از مدیحه‌سرایان خلفا، وزرا و اشراف بوده است. منابع وی را از ادیبان و منشیان برامکه دانسته‌اند.



ابویعقوب اسحاق بن حسّان بن قوهی خریمی (خرمی) مرّی غطفانی، از شعرای عصر عباسی و از موالی بنی خریم است که در شعری زادگاهش را مرو شاهجان نوشته و افزوده است که در سغد و جوزجان خویشاوندان بسیار دارد.
ابویعقوب، اصالتاً ایرانی و غلام آزاد شده ابن خزیم مُرّی بود. بعدها به محمد بن زیاد کاتب، منشی برمکیان پیوست و برای او مدیحه‌های نیکویی سرود و پس از مرگ وی نیز برایش مرثیه گفت.
از برخی روایات چنین بر می‌آید که وی بخشی از سال‌های جوانی خود را در شهرهای بزرگ شام و عراق گذرانیده و سپس در بغداد اقامت گزیده است. یکی از سروده‌های او نیز حاکی از آن است که در آغاز جوانی، گذار وی به سیستان افتاده و چندی با سختی در آن سامان زیسته است.
ابن‌معتز به نقل از مبرد، ابویعقوب را شاعری توانا و خوش طبع دانسته و یادآور شده که وی در مدیحه‌سرایی خلفا، وزرا و اشراف کوشا بوده و از این راه مال و ثروت فراوانی به دست آورده است. در روایتی او را دین‌دار و خداشناس و باوقار خوانده‌اند، اما این وقار و دین‌داری مانع از آن نبوده که شاعر گه‌گاه در خوش‌گذرانی‌های شاعران هرزه‌ای چون حمّاد عجرد و حمّاد راویه شرکت داشته باشد.
یکی از مهم‌ترین رویدادهای زندگانی او، محاصره و ویرانی بغداد در کشمکش میان امین (خلافت ۱۹۳-۱۹۸ هـ) و مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) در سال ۱۹۷ هـ است که خود شاهد آن بوده است و قصیده‌ای بلند در این‌باره سرود و طبری بخشی از آن را نقل کرده است.
[۱۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۸، ص۴۵۲.
شاعر چند سالی پس از این ماجرا نیز زنده بود.
او که از یک چشم نابینا بود،
[۱۳] ابوالفرج اصفهانی، على بن حسين، الاغانی، ج۶، ص۸۴.
در اواخر عمر بینایی چشم دیگر را نیز از دست داد.


ابویعقوب از افرادی چون منصور بن عمار و ابوبکر بن عیّاش روایت کرده است. وی شاعری توانا بود و جاحظ و ابوعصیده برخی از اشعار او را مستقیماً از خود وی نقل کرده‌اند.


خریمی دارای دیوان معروفی است، چنان که ابن‌ندیم به مجموعه‌ای شامل دویست برگ از اشعار او اشاره کرده است.
[۲۰] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۸۸.



از میان منابع، تنها صفدی تاریخ وفات او را ۲۱۴ هـ نوشته است.


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۲۴] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۴، ص۳۸۵.
[۲۷] سزگين، محمد فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۱۲۰.



۱. ابن‌عدیم حلبی، عمر بن احمد، بغیة الطلب، ج۳، ص۱۴۵۷.    
۲. جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۱۱۴.    
۳. ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ج۲، ص۸۴۲.    
۴. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۴۳۹.    
۵. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۴۱۰.    
۶. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۳۲۴.    
۷. ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۸، ص۲۰۱.    
۸. ابن‌معتز، عبدالله بن محمد، طبقات الشعراء، ص۲۹۳.    
۹. ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۸، ص۱۹۹.    
۱۰. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۶، ص۳۴۷.    
۱۱. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۴، ص۴۷۹.    
۱۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۸، ص۴۵۲.
۱۳. ابوالفرج اصفهانی، على بن حسين، الاغانی، ج۶، ص۸۴.
۱۴. جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، ج۷، ص۴۳۷.    
۱۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۳۷.    
۱۶. ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۸، ص۱۳۹.    
۱۷. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۵، ص۹۳.    
۱۸. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۳۲۴.    
۱۹. ابن‌عدیم حلبی، عمر بن احمد، بغیة الطلب، ج۳، ص۱۴۵۶.    
۲۰. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۸۸.
۲۱. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۲۶۶.    
۲۲. مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۸۱.    
۲۳. جاحظ، عمرو بن بحر، رسائل الجاحظ، ج۱، ص۲۸۴.    
۲۴. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۴، ص۳۸۵.
۲۵. ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، ج۲، ص۱۴۴.    
۲۶. سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۵، ص۱۰۹.    
۲۷. سزگين، محمد فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۱۲۰.
۲۸. ابن‌ماکولا، علی بن هبة‌الله، الاکمال، ج۳، ص۲۴۳.    
۲۹. زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۱، ص۲۹۴.    
۳۰. عباسی، ابو‌الفتح، معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص، ج۱، ص۲۵۲.    



پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۶۵، برگرفته از مقاله «ابویعقوب اسحاق بن حسّان خریمی».
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۴۱۷.






جعبه ابزار