استدراجات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استدراجات یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای شیوه‌ها و چاره‌اندیشی‌های
خطیب به منظور آماده‌ساختن مخاطبان برای پذیرش مطلوبش است.
خطابه دو جزء اصلی دارد:
اعوان و
عمود. اعوان نیز دو دسته‌اند:
۱. دسته‌ای از اعوان با
صناعت و
حیله انجام می‌گیرد؛ یعنی فنی است که به آموزش و تمرین نیاز دارد؛
۲. دسته دیگر از اعوان، بدون صناعت و حیله انجام می‌گیرد؛
دسته اول را «استدراجات» می‌گویند.
استدراج در لغت عبارت است از: انجام‌دادن تدریجی یک کار. اصل این کلمه از درجه گرفته شده است که به معنای پله است. هر گاه چیزی را به تدریج و مرحله به مرحله بگیرند یا بدهند، به این عمل «استدراج» می‌گویند.
در
اصطلاح منطق، استدراجات به آن دسته از اعوان گفته می‌شود که خارج از
استدلال اقناعی قرار دارد و کمکِ آن است و با روش خاص، و زیرکی و حیله همراه است و شنونده را برای پذیرش مطلب آماده می‌کند؛ خواه آماده‌شدن وی، بر ویژگی در گوینده (
خطیب) مبتنی باشد؛ مانند اینکه به راستی گفتار، درستی کردار، نیرومندی اندیشه و پندار و امثال اینها
اشتهار داشته باشد؛ یا اینکه بر ویژگی در گفتار (
خطابه) مبتنی باشد؛ مانند اینکه
حجت اقناعی با آهنگی خوش و دل‌کش و کلماتی صحیح، روان و دل‌پذیر بیان شود؛ یا اینکه بر ویژگی در شنونده (مخاطب) متکی باشد، به این‌گونه که گوینده، بر حسب منظور خویش، حالت رقت یا
قساوت یا
شجاعت یا رقابت و یا غیر اینها در شنونده ایجاد کند تا وی را برای پذیرش به نتیجه‌ای که مطلوب اوست آماده و وادار سازد.
با توجه به توضیحات فوق، استدراجات به سه دسته تقسیم می‌شود:
۱. استدراجات قائل یا گوینده؛
۲. استدراجات قول یا گفتار؛
۳. استدراجات مستمع یا شنونده.
مردم عادی بیشتر، تابع
اقناع خطابی و استدراجات‌اند و از اقناع‌کننده‌های استدلالی و عقلانی کمتر تاثیر می‌پذیرند.این رویه در بین عوام حتی درباره عقایدشان نیز جاری است.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «استدراجات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۰/۳۰.
