• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

استبراء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



‌طلب برائت از عیب و نقص و پاکی جستن از آلودگی و نجاست با تلاش و کوشش ویژه را استبراء گویند. از این عنوان در باب‌های طهارت، تجارت و اطعمه و اشربه بحث شده

فهرست مندرجات

۱ - تعریف استبراء
۲ - موارد استبراء
       ۲.۱ - استبراء از ادرار
              ۲.۱.۱ - کیفیّت استبراء‌ از ادرار
              ۲.۱.۲ - اثر استبراء از ادرار
              ۲.۱.۳ - مباشرت در استبراء
              ۲.۱.۴ - رو به قبله بودن در حال استبراء
              ۲.۱.۵ - استبراء با دست چپ
       ۲.۲ - استبراء از منی
              ۲.۲.۱ - اختصاص استبراء از منی به مرد
              ۲.۲.۲ - کیفیّت استبراء از منی
              ۲.۲.۳ - اثر استبراء از منی
              ۲.۲.۴ - ادرار بدون استبراء
              ۲.۲.۵ - استبراء‌ بدون ادرار
       ۲.۳ - استبراء از خون حیض
              ۲.۳.۱ - نوع وجوب در استبراء از خون حیض
              ۲.۳.۲ - کیفیّت استبراء از خون حیض
              ۲.۳.۳ - اثر استبراء از خون حیض
       ۲.۴ - استبراء از بارداری
              ۲.۴.۱ - عدم فرق در حکم بین بیع و غیر آن
              ۲.۴.۲ - موارد استثنا استبراء از بارداری
              ۲.۴.۳ - کیفیت استبراء از بارداری
       ۲.۵ - استبراء حیوان نجاست‌خوار
              ۲.۵.۱ - کیفیّت استبراء حیوان نجاست‌خوار
              ۲.۵.۲ - مدت زمان استبراء
۳ - پانویس
۴ - منبع


استبراء عبارت است از برائت جستن از عیب و نقص، و پاکی جستن از آلودگی و نجاست با تلاش و کوشش ویژه. چگونگی آن بر حسب آنچه استبراء از آن صورت می‌گیرد مانند ادرار، منی، بارداری، خون حیض و حیوان نجاست‌خوار، متفاوت است.


موارد استبراء عبارت است از:

۲.۱ - استبراء از ادرار

به قول مشهور، استبراء از ادرار برای مرد مستحب است. ظاهر کلمات فقها اختصاص حکم یاد شده به مرد است؛ هر چند برخی به تعمیم حکم نسبت به مرد و زن تصریح کرده‌اند.

۲.۱.۱ - کیفیّت استبراء‌ از ادرار

در چگونگی استبراء از ادرار، اقوالی بیان شده است. به قول مشهور، کیفیّت آن این است که مرد پس از ادرار، سه بار از کنار مخرج غایط تا بیخ آلت و از بیخ آلت تا ختنه‌گاه، محکم با انگشت بکشد، سپس سه بار سر آلت را فشار دهد.

۲.۱.۲ - اثر استبراء از ادرار

پاک بودن رطوبت بیرون آمده از مخرج آلت پس از استبراء در صورت مشکوک بودن آن و باطل نشدن وضو به آن، از آثار این استبراء است. رطوبت خارج شده از مخرج بول زن حتی در صورت عدم استبراء نیز محکوم به طهارت است.

۲.۱.۳ - مباشرت در استبراء

در استبراء، مباشرت شرط نیست. همسر یا کنیز انسان نیز می‌تواند این عمل را برای او انجام دهد.

۲.۱.۴ - رو به قبله بودن در حال استبراء

رو به قبله بودن در حال استبراء، حرام نیست؛ هر چند از برخی جایز نبودن آن نقل شده است.

۲.۱.۵ - استبراء با دست چپ

مستحب است استبراء با دست چپ انجام گیرد.

۲.۲ - استبراء از منی

در وجوب یا استحباب استبراء از منی اختلاف است. قول مشهور، استحباب آن است.

۲.۲.۱ - اختصاص استبراء از منی به مرد

به قول مشهور، استبراء از منی به مرد اختصاص دارد.

۲.۲.۲ - کیفیّت استبراء از منی

در چگونگی استبراء از منی اقوالی مطرح شده است. ادرار پیش از غسل به منظور خروج باقی مانده منی از مجرا، ادرار و استبراء از آن، و ادرار و در صورت عدم امکان آن، استبراء به نحو استبراء از بول از آن جمله است. مشهور میان متأخّران، قول نخست است.

۲.۲.۳ - اثر استبراء از منی

چنانچه پس از غسل، رطوبتی از انسان خارج شود و نداند منی است یا غیر آن، در صورتی که پیش از غسل، ادرار و استبراء از ادرار کرده باشد، نیاز به وضو و اعادۀ غسل ندارد، ولی اگر این عمل (ادرار و استبراء) را انجام نداده باشد، بر وجوب اعادۀ غسل ادّعای اجماع شده است.

۲.۲.۴ - ادرار بدون استبراء

در صورت ادرار بدون استبراء بنا بر قول نخست در کیفیّت استبراء -که مشهور بین متأخّران است- اعادۀ غسل لازم نیست هر چند باید وضو گرفته شود.

۲.۲.۵ - استبراء‌ بدون ادرار

در وجوب غسل در فرض عکس آن یعنی استبراء بدون ادرار، اختلاف است.

۲.۳ - استبراء از خون حیض

از شرایط مطلقه‌ مدخول‌بها و حائل این است که در حال حیض نباشد. پس «اگر در حال حیض با او نزدیکی کند، طلاق او در طهری که بعد از آن حیض است صحیح نیست، بلکه باید آن را در طهر دیگر بعد از حیض دیگر واقع سازد. پس آنچه که شرط است این است که زن بعد از نزدیکی با حیضی استبراء شده باشد، نه آن‌که طلاق در طهری غیر طهری که در آن با او نزدیکی شده واقع شود.» همچنین به قول مشهور، استبراء از حیض واجب است. مورد آن زمانی است که خون پیش از ده روز در ظاهر قطع شود، ولی زن احتمال باقی ماندن آن را در داخل فرج بدهد.
به‌عبارت‌دیگر بر «زن مبتدئه و مضطربه و زنی که عادتش ده روز است اگر قبل از ده روز خون ظاهراً قطع شود و احتمال دهند که خون در باطن باقی مانده است واجب است استبراء نمایند.» همچنین «زنی که عادتش کمتر از ده روز است اگر قبل از پایان عادتش خون ظاهراً قطع شود باید استبراء کند، پس اگر پنبه پاک بود، غسل کرده نماز می‌خواند وگرنه باید تا پایان عادتش صبر کند، پس اگر خون تا پایان عادتش باقی بود و در آخر عادت به‌کلی قطع شد، باید غسل کرده نماز بخواند. و همچنین است اگر در پایان عادت، خون ظاهراً قطع شود و پس از استبراء خود را پاک ببیند.»

۲.۳.۱ - نوع وجوب در استبراء از خون حیض

در این که وجوب یاد شده، نفسی، شرطی، مقدّمی و یا ارشادی است، اختلاف است.

۲.۳.۲ - کیفیّت استبراء از خون حیض

کیفیّت استبراء از حیض -بنا بر آنچه به مشهور نسبت داده شده- آن است که پنبه یا چیزی مانند آن را درون‌ فرج قرار دهد و پس از اندکی صبر، بیرون آورد.

۲.۳.۳ - اثر استبراء از خون حیض

پس از انجام عمل استبراء، در صورتی که پنبه به خون یا لکّۀ زرد رنگ آلوده نشده باشد، زن، پاک است و غسل می‌کند. در غیر این صورت، باید صبر کند تا پاک شود.

۲.۴ - استبراء از بارداری

واجب است فروشنده پیش از فروختن کنیز -در صورتی که با وی آمیزش کرده باشد- و خریدار پس از خریدن، او را استبراء کند. و در طلاق «زن مسترابه شرط است که از زمان دخول، سه ماه گذشته باشد پس اگر قبل از آن او را طلاق دهد، طلاق واقع نمی‌شود.» و «مسترابه زنی است که در سنّ کسی است که حیض می‌بیند ولی به‌خاطر خلقت یا عارضه‌ای حیض نمی‌بیند.» پس با رعایت شرط مذکور، طلاق مسترابه مثل طلاق زن یائسه و صغیره و حامله «در طهری که با آن‌ها در آن نزدیکی کرده جایز است.» و «در صبر کردن سه ماه در زن مسترابه، شرط نیست که کناره‌گیری او به‌خاطر طلاق دادن او باشد، پس اگر اتفاقاً به سببی تا گذشتن سه ماه با او نزدیکی نکرده باشد، سپس تصمیم بگیرد که طلاقش بدهد، در همان حال طلاق صحیح است.» و «اگر زن را طلاق دهد سپس قبل از انقضای عده بمیرد، پس اگر طلاق رجعی باشد، عده طلاق باطل می‌شود و باید از وقت فوت او عده وفات بگیرد مگر در مسترابه‌ به حمل، پس در او محل تامل است؛ و احوط (وجوبی) برای او دورترین مدت‌ها است از عده وفات و وظیفه مسترابه‌، پس اگر شوهر مثلاً یک ماه بعد از طلاق بمیرد، باید عده وفات نگه دارد و عده مسترابه‌ را تمام کند تا آنکه شک برطرف شود و تکلیفش ظاهر شود. و اگر بعد از هفت ماه بمیرد به دورترین آن‌ها از روشن شدن حال و عدّه وفات، عدّه می‌گیرد. و اگر زن حامله باشد به دورترین مدت‌ها از عده وفات و از وضع حمل - مانند غیر مطلقه - عدّه می‌گیرد. و اگر طلاق بائن باشد به اتمام عدّه طلاق اکتفا می‌کند و به سبب وفات، عده‌ای بر او نیست.»

۲.۴.۱ - عدم فرق در حکم بین بیع و غیر آن

به قول مشهور، در حکم یاد شده، تفاوتی میان بیع و سایر اسباب تملیک و تملّک مانند هبه یا اسیر کردن نیست.

۲.۴.۲ - موارد استثنا استبراء از بارداری

مواردی که شخص عادل یا به قول مشهور، فرد مورد اطمینان از استبراء کنیز خبر دهد، یا کنیز، صغیر (کوچک‌تر از نه سال) یا یائسه یا حائض باشد و یا به قول مشهور، مالک توان آمیزش با او را نداشته باشد، از حکم یاد شده استثنا شده است.

۲.۴.۳ - کیفیت استبراء از بارداری

چگونگی استبراء از بارداری، ترک آمیزش با کنیز به مدّت یک حیض است؛ البته اگر وی جزء زن‌هایی است که حیض می‌شوند. در غیر این صورت، باید آمیزش با وی به مدّت چهل و پنج روز ترک شود.

۲.۵ - استبراء حیوان نجاست‌خوار

گوشت و شیر حیوان حلال‌گوشتی که به خوردن مدفوع انسان عادت کرده است، حرام و مدفوع و ادرارش نجس است، امّا به استبراء، حلال و پاک می‌شود، این حکم شامل گوشت و تخم پرندگان حلال‌گوشت نیز می‌شود، حتی به قول مشهور ماهی نجاست‌خوار نیز همین حکم را دارد.

۲.۵.۱ - کیفیّت استبراء حیوان نجاست‌خوار

چگونگی این استبراء، جلوگیری حیوان از خوردن مدفوع و خوراندن علوفۀ پاک به آن در مدّت استبراء است.

۲.۵.۲ - مدت زمان استبراء

در مدّت زمان استبراء، اختلاف است. قول مشهور، چهل روز برای شتر، بیست روز برای گاو، ده روز برای گوسفند، پنج روز برای مرغابی، سه روز برای مرغ و یک شبانه‌روز برای‌ ماهی است، برخی نیز تنها یک روز را بدون شب آن کافی دانسته‌اند.


۱. جواهر الکلام، ج۲، ص۵۷-۵۹.    
۲. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۱۳.    
۳. مستمسک العروة، ج۲، ص۲۲۵-۲۲۷.    
۴. مستمسک العروة، ج۲، ص۲۲۸.    
۵. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۱۶.    
۶. العروة الوثقی، ج۱، ص۱۷۷.    
۷. جواهر الکلام، ج۲، ص۱۱.    
۸. مستمسک العروة، ج۲، ص۱۹۷.    
۹. العروة الوثقی، ج۱، ص۱۷۹.    
۱۰. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۰۹.    
۱۱. الحدائق الناضرة، ج۳، ص۱۰۳.    
۱۲. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۱۲.    
۱۳. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۰۸.    
۱۴. مستمسک العروة، ج۳، ص۱۰۹.    
۱۵. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۲۲.    
۱۶. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۲۶.    
۱۷. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۲۳.    
۱۸. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۲۴.    
۱۹. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۵۱، کتاب الطلاق، القول فی شروطه، مسالة۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۲۰. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۵۳، کتاب الطلاق، القول فی شروطه، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۲۱. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۸۹.    
۲۲. مستمسک العروة، ج۳، ص۲۵۷.    
۲۳. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۲، کتاب الطهارة، فصل فی غسل الحیض، مسالة۱۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۲۴. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۳، کتاب الطهارة، فصل فی غسل الحیض، مسالة۱۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۲۵. جواهر الکلام، ج۳، ص۱۹۱.    
۲۶. کتاب الطهارة (شیخ انصاری)، (ق) ج۱، ص۲۲۷.    
۲۷. مستمسک العروة، ج۳، ص۲۶۰.    
۲۸. العروة الوثقی، ج۱، ص۳۲۹.    
۲۹. الحدائق الناضرة، ج۱۹، ص۴۲۴.    
۳۰. جواهر الکلام، ج۲۴، ص۱۹۳.    
۳۱. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۵۲، کتاب الطلاق، القول فی شروطه، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۳۲. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۵۲، کتاب الطلاق، القول فی شروطه، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۳۳. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۵۲، کتاب الطلاق، القول فی شروطه، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۳۴. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۵۲، کتاب الطلاق، القول فی شروطه، مسالة۱۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۳۵. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۶۳، کتاب الطلاق، القول فی عدة الوفاة، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۳۶. الحدائق الناضرة، ج۱۹، ص۴۲۴.    
۳۷. جواهر الکلام، ج۲۴، ص۲۰۰.    
۳۸. الحدائق الناضرة، ج۱۹، ص۴۲۴.    
۳۹. جواهر الکلام، ج۲۴، ص۲۰۲-۲۱۰.    
۴۰. جواهر الکلام، ج۲۴، ص۱۹۵.    
۴۱. جواهر الکلام، ج۳۶، ص۲۶۰.    
۴۲. جواهر الکلام، ج۳۶، ص۲۷۱-۲۷۳.    
۴۳. جواهر الکلام، ج۳۶، ص۲۷۶-۲۸۱.    
۴۴. جواهر الکلام، ج۳۶، ص۲۶۰.    



فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۴۰۸.    
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    






جعبه ابزار