• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ارمغان حجاز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



سفرنامه حج و عتبات ، نوشته مهندس منوچهر سالور قاجار است.



این کتاب حاوی یادداشت‌های سفر حج و زیارت حرمین شریفین ، مرقد مطهر حضرت زینب سلام‌الله‌علیها، بیت المقدس و مشاهد مشرف عراق است. نویسنده از نخستین دانش آموختگان رشته مهندسی برق و ماشین (۱۳۱۴ـ۱۳۱۷ش.) از دانشگاه علم و صنعت (هنرسرای عالی سابق) و از پایه گذاران صنعت سیمان ایران است که در تاسیس چند کارخانه سیمان در استان‌های ایران نقش مهم داشته است. او در سال ۱۳۷۶ش. به عنوان مهندس مکانیک برجسته سال ایران معرفی و از او قدردانی شد. سالور از فعالان کارهای خیریه و عام المنفعه نیز بوده و ده‌ها باب مسجد ، مدرسه و درمانگاه در کنار کارخانه‌های صنعتی برای بهره گیری کارکنان آن‌ها ساخته است.
[۱] روزنامه آفرینش، ۷/۱۲/۱۳۸۶.
مهندس سالور قاجار به سال ۱۳۳۵ش./ ۱۳۷۵ق. به حج مشرف شد و از آن جا به دمشق برای زیارت حضرت زینب سلام‌الله‌علیها و به بیت المقدس و لبنان و سپس برای زیارت ائمه علیهم‌السلام به عراق رفت.

۱.۱ - مکان‌ها و زیارتگاه‌ها

نثر این سفرنامه ادبی است و گاه از چاشنی شعر و آیات و روایات نیز سود برده است. بخشی از کتاب را آگاهی‌های تاریخی مکان‌ها و آثار مقدس تشکیل می‌دهد. نویسنده هنگام یادکرد از مکان‌ها و زیارتگاه‌ها نخست به معرفی آن‌ها می‌پردازد و آگاهی‌هایی تاریخی از آن‌ها و نیز شخصیت‌های مربوط را بدون ذکر منبع ارائه می‌کند.
[۲] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۸ـ۱۹.
[۳] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۵۷ـ۵۹.
او صفحاتی را به معرفی اهل بیت علیهم‌السلام اختصاص داده و به گونه مختصر و مفید، زندگی نامه حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها
[۴] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۶.
و دختر گرامی اش حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها
[۵] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۳۵ـ۳۷.
و امامان مدفون در بقیع را نوشته است.
[۶] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۳۸ـ۴۶.
نویسنده جز دیده‌های خود، در چند مورد نیز بدون ذکر نشانی دقیق، به منابع مکتوب استناد کرده است؛ مانند سفرنامه ابن جبیر و ابن بطوطه .
[۷] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۲.
آگاهی‌های تاریخی و جغرافیایی مربوط به هر موضوع، هوشمندانه و دانشورانه برگزیده شده و بدین رو، پس از گذشت سال‌ها هنوز این کتاب برای حج گزاران می‌تواند مفید باشد.


کتاب گاه لحن انتقادی به خود گرفته است. انتقادهای او از سیاست دولت عربستان در ویران ساختن آثار و بناهای تاریخی و مقدس مانند بقیع در جای جای کتاب به چشم می‌خورد.
[۸] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۲۶ـ۲۷.
[۹] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۳۲.
[۱۰] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۴۷ـ۴۸.
[۱۱] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۷۳.
[۱۲] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۷۷.
در این میان، مقایسه وضع اسفبار بقیع با شکل مناسب مکان‌های مقدس اسلامی در ایران خواندنی است.
[۱۳] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۲۲ـ۲۳.
وضع بد رفاهی،
[۱۴] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۴۹ـ۵۲.
بهداشتی و درمانی حاجیان ایرانی و بی توجهی سرپرست حاجیان ایرانی به این نکته، از دیگر انتقادهای نویسنده است. او به این مناسبت آماری ارائه کرده و شمار حاجیان ایرانی را در آن سال ۱۰۶۴۹ تن و حاجیان عراقی را ۴۸۵۰ تن دانسته و گزارش نموده که با وجود فزونی حاجیان ایرانی، امکانات بهداشتی و درمانی عراقیان بیشتر و بهتر است. همه حج گزاران در آن سال، ۲۳۲۹۷۱ تن بوده‌اند.
[۱۵] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۶۷ـ۶۸.

نویسنده سرپرست حاجیان ایرانی را در آن سال سلطان حسین میرزا رخشانی معرفی کرده، به کنایه می‌گوید که توفیق دیدار او را نیافته است.
[۱۶] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۶۸.
او از چگونگی سرپرستی حاجیان سخت گله کرده است. به گزارش نویسنده، هماهنگ سازی و سرپرستی حمل و نقل حاجیان ایرانی بر عهده کارمندان سفارت ایران بوده؛ ولی آنان حضور نداشته‌اند
[۱۷] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۷۴ـ۷۶.
و کارگزاران عرب حمل و نقل با ایرانیان دشمنی می‌ورزیده‌اند.
[۱۸] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۴۸.
او به فراخور تخصص خود، در مسائلی چون تامین آب آشامیدنی
[۱۹] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۲ـ۱۳.
و بازرگانی جده
[۲۰] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۳.
نیز اظهار نظر کرده است.


از ویژگی‌های این سفرنامه، بهره گیری از تصویرهای گوناگون از مکان‌های زیارتی مدینه و مکه است. نویسنده در وصف مکان‌های مقدس به تاریخچه و مدفونان آن جای‌ها
[۲۱] سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۷.
اشاره کرده است. حدود دو سوم کتاب، سفرنامه حج است و دیگر بخش‌های کتاب به شرح سفر دمشق ، بیروت ، بیت المقدس و عراق پرداخته است.
این کتاب به سال ۱۳۳۹ش. با سرمایه کتابخانه ابن سینا در چاپخانه اتحاد تهران در ۱۵۳ صفحه با قطع وزیری چاپ شده است.


(۱) روزنامه آفرینش.


۱. روزنامه آفرینش، ۷/۱۲/۱۳۸۶.
۲. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۸ـ۱۹.
۳. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۵۷ـ۵۹.
۴. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۶.
۵. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۳۵ـ۳۷.
۶. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۳۸ـ۴۶.
۷. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۲.
۸. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۲۶ـ۲۷.
۹. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۳۲.
۱۰. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۴۷ـ۴۸.
۱۱. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۷۳.
۱۲. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص ۷۷.
۱۳. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۲۲ـ۲۳.
۱۴. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۴۹ـ۵۲.
۱۵. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۶۷ـ۶۸.
۱۶. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۶۸.
۱۷. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۷۴ـ۷۶.
۱۸. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۴۸.
۱۹. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۲ـ۱۳.
۲۰. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۳.
۲۱. سفرنامه حج و عتبات، منوچهر سالور قاجار، ص۱۷.



دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «ارمغان حجاز»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۲/۱۵.    



جعبه ابزار