• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جناده هروی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



جناده‌ هِرَوی، ابواُسامه‌ جنادة بن‌ محمد اَزْدی‌ هروی‌، لغوی ‌ و نحوی ‌ مشهور است.



درباره تولد وی‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌. با در نظر گرفتن‌ طول‌ زندگانی‌ دوستانِ جناده‌، نظیر حافظ‌ عبدالغنی ‌ (۳۳۲ـ۴۰۹) و هماهنگی‌ آنان‌ از نظر سن‌، و نیز زمان‌ زندگی‌ ابوسهل‌ هروی‌ (۳۷۲ـ۴۳۳) شاگرد جناده‌، شاید بتوان‌ گفت‌ که‌ جناده‌ میان‌ سالهای‌ ۳۳۰ تا ۳۴۰ به‌ دنیا آمده‌ است‌.
جناده‌ نزد دو تن‌ از دانشمندان‌ و ادیبان‌ نامدار ایرانی‌، یعنی‌ ابواحمد عسکری ‌ (متوفی‌ ۳۸۲) و ابومنصور أزهری‌ هروی ‌ (متوفی‌ نیمه دوم‌ قرن ‌ چهارم‌)، دانش‌ آموخت‌ و کتابهای‌ عسکری‌ را برای‌ دیگران‌ روایت‌ کرد.
[۱] یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۲، ص‌ ۸۰۰، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.

به‌ نوشته صَفَدی‌ ،
[۲] صفدی‌، ج‌ ۱۱، ص‌ ۱۹۲.
در آن‌ زمان‌ کسی‌ مانند او در شناخت‌ لغت ‌ وجود نداشت‌.

۱.۱ - جناده در مجلس صاحب‌بن‌ عباد

جناده‌ در شیراز ، با ظاهری‌ پریشان‌، به‌ مجلس‌ صاحب‌بن‌ عبّاد (متوفی‌ ۳۸۵) رفت‌ و در بدو امر با بی‌حرمتی‌ روبه‌رو شد، اما پس‌ از سخنانی‌ که‌ بین‌ او و صاحب‌ ردّ و بدل‌ شد، صاحب‌ تکریمش‌ کرد و او را نزد خود خواند.
[۳] عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة الوعاة فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة، ج‌ ۱، ص‌ ۴۸۹، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۴.


۱.۲ - سفر به‌ مصر

جناده‌ به‌ مصر نیز رفت‌ و در آن‌جا با محمدبن‌ حسین‌ نحوی‌ یمنی ‌، حافظ‌ عبدالغنی‌بن‌ سعید مصری ‌ و ابوالحسن‌بن‌ سلیمان‌ مُقری‌ نحوی ‌ که‌ از مردم‌ انطاکیه ‌ بود، در دارالعلم‌ قاهره‌ همنشین‌ شد و با آنان‌ در باره ادبیات‌ مباحثه‌ می‌کرد، تا آنکه‌ در ذیقعده ۳۹۹، به‌ دستور الحاکم‌ بامرالله‌ (حک: ۳۸۶ـ۴۱۱)، فرمانروای‌ فاطمی ‌ مصر، جناده‌ و ابوالحسن‌ مقری‌ انطاکی‌ کشته‌ شدند و حافظ‌ عبدالغنی‌ پس‌ از قتل ‌ آن‌ دو، از ترس‌، پنهان‌ شد.
[۴] یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۲، ص‌ ۸۰۰، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.
[۵] علی‌بن‌ یوسف‌ قفطی‌، انباه‌ الرواة علی‌ انباه‌ النحاة، ج‌ ۳، ص‌ ۱۱۲، چاپ‌ ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج‌ ۳، قاهره‌ ۱۳۷۴/ ۱۹۵۵.
[۶] ابن خلکان، ج‌ ۱، ص‌ ۳۷۲.
[۷] عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة الوعاة فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة، ج‌ ۱، ص‌ ۴۸۹، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۴.


۱.۳ - علت‌ قتل‌ جناده‌

در باره علت‌ قتل‌ جناده‌ گفته‌اند که‌ یک‌ سالآبرود نیل ‌ چنانکه‌ باید فزونی‌ نگرفت‌.
برخی‌ به‌ حاکم‌ گفتند: جناده‌ مردی‌ شوم‌ و نامبارک‌ است‌ و در محلّ اندازه‌گیری‌ آب‌ نیل‌ می‌نشیند و درس‌ نحو می‌گوید و رود نیل‌ را طلسم ‌ می‌کند و به‌ همین‌ دلیل‌ آب‌ نیل‌ بالا نیامده‌ است‌.
حاکم‌ بر پایه همین‌ گفته خرافی ‌، فرمان‌ قتل‌ وی‌ را صادر کرد.
[۸] یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۲، ص‌ ۸۰۱، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.
[۹] عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة الوعاة فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة، ج‌ ۱، ص‌ ۴۸۸ـ۴۸۹، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۴.

ابوسهل‌ محمدبن‌ علی‌بن‌ محمد هروی‌ ، از نحویان‌ بزرگ‌ و رئیس ‌ مؤذنان‌ در جامع‌ مصر، از شاگردان‌ جناده‌ بود.
[۱۰] یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۶، ص‌ ۲۵۷۹، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.



آثاری‌ به‌ جناده‌ نسبت‌ داده‌اند که‌ عبارت‌ است‌ از: کتابِ نظم‌التفسیر در شرح‌ معلقه امرؤالقیس ‌، که‌ نسخه‌ای‌ از آن‌ در کتابخانه موزه بریتانیا موجود است‌
[۱۱] فؤاد سزگین‌، تاریخ‌ التراث‌العربی‌، ج‌ ۲، جزء ۱، ص‌ ۸۴، نقله‌ الی‌العربیة محمود فهمی‌ حجازی‌، (ریاض‌) ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ‌ افست‌ قم‌ ۱۴۱۲.
و الزهکال‌ فی‌ حصر الحروف‌ و المصادر و الافعال ‌، که‌ موجود نیست‌.
[۱۲] محمدبن‌ یوسف‌ ابوحیان‌ غرناطی‌، تذکرة النحاة، ج۱، ص‌ ۲۵، چاپ‌ عفیف‌ عبدالرحمان‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.

مصحح‌ کتابِ مُغنی‌اللبیب ‌ نیز، به‌ اشتباه‌، کتابِ الذخائر تألیف‌ علی‌بن‌ محمد هروی‌ ، پدر ابوسهل‌ ، را به‌ جناده‌ نسبت‌ داده‌ است‌.
[۱۳] ابن‌هشام‌، مغنی‌اللبیب‌ عن‌ کتب‌ الاعاریب‌، ج‌ ۳، فهرست‌ ص‌ ۲۶۱، چاپ‌ حسن‌ حمد، بیروت‌ ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸.



(۱) ابن‌خلّکان‌.
(۲) ابن‌هشام‌، مغنی‌اللبیب‌ عن‌ کتب‌ الاعاریب‌، چاپ‌ حسن‌ حمد، بیروت‌ ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸.
(۳) محمدبن‌ یوسف‌ ابوحیان‌ غرناطی‌، تذکرة النحاة، چاپ‌ عفیف‌ عبدالرحمان‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
(۴) فؤاد سزگین‌، تاریخ‌ التراث‌العربی‌، نقله‌ الی‌العربیة محمود فهمی‌ حجازی‌، (ریاض‌) ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ‌ افست‌ قم‌ ۱۴۱۲.
(۵) عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة الوعاة فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۴.
(۶) صفدی‌.
(۷) علی‌بن‌ یوسف‌ قفطی‌، انباه‌ الرواة علی‌ انباه‌ النحاة، چاپ‌ ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج‌ ۳، قاهره‌ ۱۳۷۴/ ۱۹۵۵.
(۸) یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.


۱. یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۲، ص‌ ۸۰۰، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.
۲. صفدی‌، ج‌ ۱۱، ص‌ ۱۹۲.
۳. عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة الوعاة فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة، ج‌ ۱، ص‌ ۴۸۹، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۴.
۴. یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۲، ص‌ ۸۰۰، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.
۵. علی‌بن‌ یوسف‌ قفطی‌، انباه‌ الرواة علی‌ انباه‌ النحاة، ج‌ ۳، ص‌ ۱۱۲، چاپ‌ ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج‌ ۳، قاهره‌ ۱۳۷۴/ ۱۹۵۵.
۶. ابن خلکان، ج‌ ۱، ص‌ ۳۷۲.
۷. عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة الوعاة فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة، ج‌ ۱، ص‌ ۴۸۹، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۴.
۸. یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۲، ص‌ ۸۰۱، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.
۹. عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة الوعاة فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة، ج‌ ۱، ص‌ ۴۸۸ـ۴۸۹، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۴.
۱۰. یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، ج‌ ۶، ص‌ ۲۵۷۹، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۹۹۳.
۱۱. فؤاد سزگین‌، تاریخ‌ التراث‌العربی‌، ج‌ ۲، جزء ۱، ص‌ ۸۴، نقله‌ الی‌العربیة محمود فهمی‌ حجازی‌، (ریاض‌) ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ‌ افست‌ قم‌ ۱۴۱۲.
۱۲. محمدبن‌ یوسف‌ ابوحیان‌ غرناطی‌، تذکرة النحاة، ج۱، ص‌ ۲۵، چاپ‌ عفیف‌ عبدالرحمان‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۱۳. ابن‌هشام‌، مغنی‌اللبیب‌ عن‌ کتب‌ الاعاریب‌، ج‌ ۳، فهرست‌ ص‌ ۲۶۱، چاپ‌ حسن‌ حمد، بیروت‌ ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جناده حروی»، شماره۴۹۱۸.    


رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | لغت شناسان




جعبه ابزار