• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌خل ابوالحسن محمد بن مبارک بغدادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن خَل، ابوالحسن محمد بن مبارک بن محمد بن عبدالله بن محمد بغدادی (۴۷۵-۵۵۲ق /۱۰۸۲-۱۱۵۷م)، فقیه بزرگ شافعی ، محدّث و مفتی بغداد می‌باشد.



وی فقه و اصول را از «ابوبکر محمد بن احمد شاشی» (چاچی) فرا گرفت و از «ابن ایوب، ابن طیوری، ابن بطر، ثابت بن بندار، جعفر سراج، ابن طلحه نعالی، حسین بن بُسری» و دیگران استماع حدیث کرد
[۱] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
[۲] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۳] ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
و « سمعانی ، عبدالخالق بن اسد، احمد بن طارق کرکی، فتح بن عبدالسلام، ابوالحسن قطیعی» و کسان دیگر از او نقل حدیث کرده اند.
[۴] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.


۱.۱ - تدریس

ابن خل همزمان با خلافت المقتفی عباسی در مدرسه کمالیه - که توسط «کمال الدین ابوالفتوح» خزانه دار وقت در ۵۳۵ق در بغداد ساخته شد و به نام مدرسة ابن الخل نیز معروف بود - به تدریس پرداخت و فقها و ارباب مناصب در مجلس درس او شرکت می‌جستند و خلیفه در نماز به او اقتدا می‌کرد
[۵] ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۸۰.
[۶] ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۲۱۷.



ابن خل سیرتی نیکو و رفتاری دلپسند داشت. زندگی را با سختی و رنج و زهد می‌گذرانید و همواره ملازم مسجد «رَحْبة» واقع در شرق بغداد بود، چنانکه جز در موارد ضروری از آن‌جا خارج نمی‌شد.
[۷] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۸] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۲، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.

«احمد بن طارق کرکی» درباره استادان ابن خل رساله ای ( مشیخه ای ) فراهم آورد و در آن از هر استاد یک حدیث به روایت از ابن خل نقل کرد.
[۹] سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.



ابن خل در روزگار خود تنها کسی بود که در « مسأله سُرَیْجیّه » فتوا داد. او خطی خوش داشت و مردم برای به دست آوردن نمونه ای از خط زیبایش فتواهای بسیار از او می‌خواستند، و چون این امر موجب اتلاف وقت می‌شد، ناگزیر فتاوی را با قلمی شکسته و خطی ناخوش نوشت و بدین سان از این مشغله‌ها رهایی یافت.
[۱۰] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۱۱] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.



مهم ‌ترین اثر بازمانده از ابن خل « توجیه التنبیه » یا التوجیه فی شرح التنبیه است و آن شرحی مختصر است بر کتاب التنبیه فی فروع الشافعیة تألیف «شیخ ابواسحاق ابراهیم بن علی فقیه شافعی شیرازی» (د ۴۷۶ق /۱۰۸۳م).
التنبیه یکی از ۵ کتاب مشهور متداول بین شافعیان است و اگر چه بر این کتاب شروح بسیار نوشته اند، ولی ابن خل نخستین شارح این کتاب است.

۴.۱ - شیوه تحریر

وی بی آن‌که مسائل را بیان کند، با عبارات کوتاه دلایل احکام مذکور در متن را توضیح داده است.
[۱۲] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۱۳] حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۴۸۹.

کتابی در اصول فقه نیز به وی منسوب است.
[۱۴] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.



در برخی از منابع ابیاتی هم به نام ابن خل آمده است،
[۱۵] سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
اما اشعار او را عاری از ارزش ادبی دانسته اند.
[۱۶] ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.



ابن خل در بغداد درگذشت و در محله لوزیّه دفن شد.
[۱۷] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
ولی به گفته ابن خلکان او را در کوفه دفن کردند.
[۱۸] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.



برادرش ابن خل «ابوالحسن احمد بن مبارک» (۴۸۲-۵۵۲ق /۱۰۸۹- ۱۱۵۷م) نیز فقیهی فاضل و شاعری زبردست بود. ابن خلکان قطعاتی از اشعار او را نقل کرده است.
[۱۹] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷- ۲۲۸.



(۱) ابن اثیر، الکامل.
(۲) ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
(۳) ابن خلکان، وفیات.
(۴) ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
(۵) حاجی خلیفه، کشف.
(۶) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
(۷) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.


۱. ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
۲. ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۳. ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۴. ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۵. ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۸۰.
۶. ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۲۱۷.
۷. ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۸. ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۲، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۹. سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۱۰. ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۱. ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۱۲. ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۳. حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۴۸۹.
۱۴. ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۵. سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۱۶. ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۱۷. ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
۱۸. ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۹. ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷- ۲۲۸.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌خل»، ج۳، ص۱۱۶۰.    






جعبه ابزار