ابان بن سعید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبانِ بن سَعید (د ۱۳ق/۶۳۴م)، از اصحاب
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بود.
نسب‌نامۀ کامل او بدین‌گونه است: ابان بن سعید بن امیه بن عبد شمس بن عبد مناف. چون جد پنجم وی
عبد مناف است، می‌توان او را هم نسب
پیامبر داسنت. مادرش صفیّه یا هند، دختر
مغیرة بن عبدالله بن عمر بن مخزوم است.
وی در آغاز از دشمنان سرسخت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و هنگامی که دو برادر دیگرش عاص و عبیده در
جنگ بدر به دست
حضرت علی (علیه السلام) و زبیر کشته شدند، به قصد بازرگانی، از
مکه عازم
شام شد.
منابع موجود داستان مفصلی از برخورد او با راهبی نصرانی آورده‌اند و اشاره می‌کنند که این ملاقات در روح او تأثیری بسزا داشت و شاید به همین دلیل بود که وقتی عثمان از جانب پیامبر برای دعوت
قریش به
اسلام ، به مکه آمد، ابان از وی به نیکی استقبال کرد. او را بر اسب خود نشاند و به داخل شهر برد و عثمان در پناه او رسالت خود را به خوبی انجام داد و نزد پیامبر بازگشت.
ابان پیش از
فتح مکه در فاصلۀ دو
غزوۀ حدیبیّه (۶ق/۶۲۷م) و
خیبر (۷ق/۶۲۸م)
اسلام آورد.
و از جانب پیامبر از شهر
مدینه مأمور
سریه‌ای شد و با غنایمی که از این سریّه به دست آورد، پس از جنگ خیبر همراه یارانش به حضور پیامبر رسید و پس از آن مأمور سریّۀ نجد شد.
در ۹ق/۶۳۰م که پیامبر
علاء بن حَضرمی را از عاملیت بحرین برکنار کرد، این مأموریت را به ابان واگذاشت.
وی در مورد چگونگی دریافت
صدقات (
زکات ) و
جزیه و سهمی از سود
تجارت خواستار دریافت فرمان شد. پیامبر دستور العملی به او داد که از هر
زن و
مرد بالغ یهودی ،
نصرانی و
مجوسی ، یک دینار بگیرد و نیز پیامبر نوشت: اسلام را بر مجوسان عرضه کند و در صورت نپذیرفتن، از آنان
جزیه بخواهد.
فرمان پیامبر دربارۀ گرفتن جزیه از
مجوسان بحرین که
اهل کتاب نبودند، باعث اعتراض گروهی از عرب‌ها شد که
بلاذری ایشان را منافقان عرب می‌خواند.
ابان پیوسته بر شغل خود باقی بود تا پس از
رحلت پیامبر، عده‌ای از عربهای بحرین (از آن جمله اهل هجر) عصیان کردند و از پذیرش اسلام سرباز زدند. ابان که وضع را چنین دید، عزم بازگشت کرد و با ۰۰۰‘۱۰۰ درهم وارد مدینه شد و در مقابل اعتراض
ابوبکر ، صراحتاً اعلام کرد که بعد از پیامبر عامل هیچ‌کس نخواهد بود.
وی در ابتدا از
بیعت با ابوبکر خودداری کرد، ولی پس از
بیعت علی ابن ابی‌طالب ، او نیز بیعت کرد.
باتوجه به این رویداد، اینکه ابوبکر او را به یمن فرستاده باشد، محل
تردید است.
برحسب روایتی نه چندان روشن که بلاذری آورده، او یکی از ۱۷ نفر قرشی بوده که «به هنگام ورود اسلام» نوشتن می‌دانسته‌اند.
همچنین نام وی در زمرۀ اولین
کاتبان پیامبر آمده است.
املای قرآن بر
زید بن علی ثابت را که به فرمان
عثمان انجام گرفت، گاه به وی نسبت می‌دهند که این امر بعید می‌نماید، زیرا بنا بر اقوال متعدد، ابان در زمان ابوبکر و یا
عمر کشته شد.
دربارۀ
شهادت وی تاریخهای متعدد یاد کرده‌اند:
یوم اجنادین (۱۳ق/۶۳۴م)،
مرج الصفر (۱۴ق/۶۳۵م) و
یوم الیرموک (۱۵ق/۶۳۶م)، ولی برخی را عقیده بر این است که او کشته نشده، بلکه در ۲۷ق/۶۴۸م در
خلافت عثمان به مرگ طبیعی درگذشته است.
(۱) آذرنوش، آذرتاش، راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی، تهران، ۱۳۵۴ش.
(۲) ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، تهران، المکتبه الاسلامیه.
(۳) ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل، بیروت، ۱۳۹۹ق/۲/۲۰۳.
(۴) ا بن حبان بستی، محمد بن احمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۳م.
(۵) ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، بیروت، ۱۳۲۸ق.
(۶) ا بن عبدالبر، محمد، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، مصر، مکتبه النهضه، ۱/۶۵.
(۷) ابن عساکر، علی ابن حسن، التاریخ الکبیر، به کوشش عبدالقادر افندی، ۱۳۳۰ق.
(۸) بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۹) خلیفه بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م، ۱/۲۴.
(۱۰) خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق، ۱/۱۵۵.
(۱۱) طبری، تاریخ، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۹-۱۸۸۱م، ۳/۱۵۴۲، ۱۵۴۳، ۴/۲۱۰۱، ۵/۲۳۴۹.
(۱۲) مامقانی، محمدحسین، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق.
(۱۳) مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، به کوشش محمود محمد شاکر، قاهره، ۱۹۴۸م، ص ۳۸۹.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابان بن سعید »،ج۲، ص۵۹۴.
