• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نعمت (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





نِعْمت (به کسر نون و سکون عین) از واژگان قرآن کریم به معنای آنچه خدا به انسان داده است و نَعْمت (به فتح نون و سکون عین) به معنای تنعّم یعنی ترفّه و وسعت عیش می‌باشد. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: اِنْعام‌ (به کسر الف و سکون نون) به معنای نعمت دادن؛ تَنْعیم‌ (به فتح تاء و سکون نون) به معنای نعمت دادن و مرفّه کردن؛ ناعِم‌ (به کسر عین) به معنای صاحب نعمت‌؛ نَعْماء (به فتح نون و سکون عین) به معنای نعمت؛ نَعیم‌ (به فتح نون) به معنای نعمت وسیع و کثیر و نِعَم (به کسر نون و فتح عین) و اَنْعُم (به فتح الف و سکون نون و ضم عین) که جمع نعمت می‌باشند.



نِعْمت یعنی آنچه خدا به انسان داده است. در صحاح از جمله معانی آن گفته: «النِّعْمَةُ: ما انعم به علیک».
به نظر نگارنده: اصل آن از نِعْمَ (فعل مدح) است و نعمت را به جهت خوب و دل‌چسب بودن نعمت گفته‌اند، لذا در اقرب از کلیّات ابوالبقا نقل شده: آن در اصل حالتی است که انسان از آن لذّت ببرد؛ و در مفردات گفته: «النِّعْمَةُ الحالة الحسنة».
در مجمع ذیل‌ (صِراطَ الَّذِینَ‌ اَنْعَمْتَ‌ عَلَیْهِمْ‌) فرموده: اصل آن مبالغه و زیادت است، گویند: «دققت الدواء فانعمت دقه»، یعنی: دوا را کوبیدم و زیاد کوبیدم.
نَعْمت: به معنی تنعم است. در قاموس گوید: تنعّم به معنی ترفّه و وسعت عیش و اسم آن نعمة به فتح نون است. راغب میگوید: «النَّعْمَةُ: التنعّم».


این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:

۲.۱ - نعمت به کسر نون

(وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ‌) (و نعمت خدا را بر خود به ياد بياوريد).
(اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ‌ الَّتِی اَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ‌) (نعمتم را، كه به شما ارزانى داشتم به یاد آوريد).

۲.۲ - نعمت به فتح نون

(کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ • وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ کَرِیمٍ • وَ نَعْمَةٍ کانُوا فِیها فاکِهِینَ‌) «چقدر از دست دادند از باغات، چشمه‌ها، کشت‌ها، مقام دلپسند و وسعت عیشی که در آن متمتّع بودند».
(وَ ذَرْنِی وَ الْمُکَذِّبِینَ اُولِی‌ النَّعْمَةِ وَ مَهِّلْهُمْ قَلِیلًا) «بگذار مرا با تکذیب کنندگانی که صاحبان تنعّم‌اند و‌ اندکی مهلتشان بده».

۲.۳ - انعام

اِنْعام‌: (از باب افعال) به معنی نعمت دادن می‌باشد. راغب گوید: اطلاق اِنْعام‌ در صورتی است که نعمتِ داده شده از جنس انسان باشد، زیرا در حیوان نمی‌گویند: «انعم علی فرسه».
(وَ اِذْ تَقُولُ لِلَّذِی‌ اَنْعَمَ‌ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِ اَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللَّهَ‌) « آنگاه به شخصی که خدا به او نعمت داده و تو هم به او نعمت داده بودی، می‌گفتی: زنت را برای خودت نگاه‌دار و از خدا بترس».

۲.۴ - تنعیم

تَنْعیم‌: نعمت دادن و مرفّه کردن است.
(فَاَمَّا الْاِنْسانُ اِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَاَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ‌ فَیَقُولُ رَبِّی اَکْرَمَنِ‌) «امّا انسان آنگاه که خدایش او را امتحان کرد و محترم نمود و مرفّه فرمود گوید: خدایم محترمم داشته».

۲.۵ - ناعم‌

ناعِم‌: صاحب نعمت‌ است و به معنی نرم و صاف نیز آمده است.
(وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناعِمَةٌ • لِسَعْیِها راضِیَةٌ) «چهره‌هائی (مردمانی) در آن روز در نعمتند و از تلاشی که در دنیا کرده‌اند راضی‌اند».

۲.۶ - نعماء

نَعْماء: مفرد است، به معنی نعمت، چنانکه در صحاح گفته. در مجمع فرموده: نعمتی است که اثر آن در صاحبش آشکار است، مقابل ضرّاء.
(وَ لَئِنْ اَذَقْناهُ‌ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَیَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّیِّئاتُ عَنِّی‌) «و اگر پس از ضرری که به او رسیده نعمتی بر او بچشانیم گوید بدی‌ها از من رفت».

۲.۷ - نعیم

نَعیم‌: نعمت وسیع و کثیر است و راغب گوید: «النَّعِیمُ‌: النّعمة الکثیرة».
قاموس و اقرب، مال، و صحاح، مطلق نعمت گفته است.
از طبرسی ظاهر می‌شود که قید کثرت را لازم نشمرده؛ المنار نیز قید کثرة را دارد.
(وَ لَاَدْخَلْناهُمْ جَنَّاتِ‌ النَّعِیمِ‌) «آنها را به جنّات پر نعمت داخل می‌کنیم».
(لَهُمْ فِیها نَعِیمٌ‌ مُقِیمٌ‌) «برای آنها در بهشت نعمت فراوانی است پیوسته».
این لفظ هفده بار در قرآن مجید به کار رفته که همه درباره نعمت بهشت است، مگر: (ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ‌ النَّعِیمِ‌) (سپس در آن روز همه شما از نعمت‌ها ى الهى بازپرسى خواهيد شد) که درباره نعمت دنیا است. ظاهرا الف و لام در آن برای استغراق باشد، یعنی: «از تمام نعمت‌ها مسئول می‌شوید». مسئول شدن از نعمت‌ها مسئول شدن از دین است که آیا از آنها مطابق دین استفاده کردید یا نه؟.
در برهان از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده: «قَالَ: نَحْنُ‌ النَّعِیمُ‌» و در روایت دیگری از آن حضرت که فرمود: «قَالَ: تُسْاَلُ هَذِهِ الْاُمَّةُ عَمَّا اَنْعَمَ‌ اللَّهُ عَلَیْهَا بِرَسُولِهِ ثُمَّ بِالْاَئِمَّةِ» و در روایت سوم از حضرت باقر (علیه‌السّلام) که فرمود: «اِنَّمَا یَسْاَلُکُمْ عَمَّا اَنْتُمْ عَلَیْهِ مِنَ الْحَقِّ» و در روایت چهارم از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده که فرمود: «وَ اللَّهِ مَا هُوَ الطَّعَامُ وَ الشَّرَابُ وَ لَکِنْ وَلَایَتُنَا اَهْلَ الْبَیْتِ».
المیزان تمام نعمت‌ها را داخل‌ در نعمت دین دانسته و منافاتی میان عموم آیه و روایات نمی‌داند.

۲.۸ - نعم و انعم

نِعَم و اَنْعُم: جمع نعمت یعنی آنچه خدا به انسان داده است.
(وَ اَسْبَغَ عَلَیْکُمْ‌ نِعَمَهُ‌ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً) «نعمت‌های ظاهری و باطنی خویش را بر شما فراوان کرد».
(فَکَفَرَتْ‌ بِاَنْعُمِ‌ اللَّهِ فَاَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ‌) (امّا نعمتهاى خدا را ناسپاسی كردند؛ و خداوند بخاطر اعمالى كه انجام مى‌دادند، لباس گرسنگی و ترس را بر آنها پوشانيد)


۱. قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۷، ص۸۴.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۱۴.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۱۷۸.    
۴. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۵، ص۲۰۴۱.    
۵. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۵، ص۴۴۴.    
۶. ابو البقا، کلیّات، ص۹۱۲.    
۷. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۱۴.    
۸. فاتحه/سوره۱، آیه۷.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۰۸.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۴۹.    
۱۱. فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۱۸۱.    
۱۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۱۴.    
۱۳. بقره/سوره۲، آیه۲۳۱.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص.    
۱۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۲۳۷.    
۱۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲، ص۳۵۶.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۸۲.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۲۲.    
۱۹. بقره/سوره۲، آیه۴۰.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۷.    
۲۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۱۵۱.    
۲۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱، ص۲۲۷.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۷.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۱۴۷.    
۲۵. دخان/سوره۴۴، آیه۲۵-۲۷.    
۲۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۴۰.    
۲۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۲۱۳.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۹۷.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۳۰۲-۳۰۳.    
۳۰. مزمل/سوره۷۳، آیه۱۱.    
۳۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۶۷.    
۳۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۰۴.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۷۳.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۰.    
۳۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۱۵.    
۳۶. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۷.    
۳۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۲۲.    
۳۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۴۸۲.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۴.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۱۲۴.    
۴۱. فجر/سوره۸۹، آیه۱۵.    
۴۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۸۲.    
۴۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۷۳.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۳۹.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۷۵.    
۴۶. غاشیه/سوره۸۸، آیه۸-۹.    
۴۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۷۴.    
۴۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۵۷.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۲۶-۷۲۷.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۴۱.    
۵۱. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۵، ص۲۰۴۱.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۱۹.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۶.    
۵۴. هود/سوره۱۱، آیه۱۰.    
۵۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۵۶.    
۵۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۲۳۲.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۲۰.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۶.    
۵۹. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۱۵.    
۶۰. فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۱۸۱.    
۶۱. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۵، ص۴۴۴.    
۶۲. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۵، ص۲۰۴۱.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۱.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۵۲.    
۶۵. مائده/سوره۵، آیه۶۵.    
۶۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۶، ص۳۷.    
۶۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۶، ص۵۱.    
۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۴۱.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۷، ص۱۱۳.    
۷۰. توبه/سوره۹، آیه۲۱.    
۷۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۰۶.    
۷۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۹، ص۲۷۴.    
۷۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۴.    
۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۴۶.    
۷۵. تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۸.    
۷۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶۰۰.    
۷۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۲.    
۷۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۰۳.    
۷۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۲.    
۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۵۶.    
۸۱. حسینی بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۷۴۶.    
۸۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۴.    
۸۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۰۵-۶۰۶.    
۸۴. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، ص۶۱۴.    
۸۵. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۱۷۹.    
۸۶. لقمان/سوره۳۱، آیه۲۰.    
۸۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۲۲۹.    
۸۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۴۲.    
۸۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۰۱.    
۹۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۸۵.    
۹۱. نحل/سوره۱۶، آیه۱۱۲.    
۹۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۸۰.    
۹۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۳۶۲.    
۹۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۵۲۳.    
۹۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۰۰.    
۹۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۶۲.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "نعمت"، ج۷، ص۸۴.    






جعبه ابزار