• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیات جبر و اختیار (علوم قرآنی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



آیات جبر و اختیار ، آیات ناظر به استناد افعال انسانی به خدا یا انسان را می‌گویند.



" جبر " در لغت به معنای شکسته را بستن، استخوان شکسته را اصلاح کردن، نیکوگردانیدن حال و وادار کردن به کار آمده است. و در اصطلاح علم کلام ، به تحمیل اراده اطلاق می‌گردد. معنای اصطلاحی جبر ، ناظر بر معنای اخیر (وادار کردن به کار) است؛ و بر نفی فعل از انسان و نسبت دادن آن به خدا اطلاق می‌شود.
اختیار ، از ریشه "خ ی ر"، در لغت به معنی انتخاب و گزینش، انتخاب خیر، یا برگزیدن امری است که در حقیقت یا به حسب گمان خیر به شمار می‌آید. و در اصطلاح، به معنی انتخاب یک چیز از میان دو یا چند چیز با اراده آزاد انسانی است.


در کیفیت استناد فعل به انسان سه دیدگاه هست:
۱. دیدگاه شیعه که جبر و اختیار مطلق را نفی کرده و چیزی بین این دو را قائلند؛ "لا جبر ولا تفویض بل امر بین الامرین".
۲. جبر مطلق؛ یعنی انسان در همه افعالش مجبور است.
۳. اختیار مطلق ( تفویض )؛ یعنی انسان در همه افعالش به طور مطلق - نه در دایره اختیار و اراده الهی -دارای اختیار است.
طرفداران هریک از این نظریه‌ها برای اثبات گفتار خویش به آیاتی از قرآن کریم تمسک کرده ‌اند؛ از این رو آیاتی را که جبریون برای اثبات مدعای خویش به آن‌ها تمسک جسته‌اند، "آیات جبر"، و آیاتی که طرفداران نظریه تفویض برای اثبات مدعای خویش به آن‌ها استدلال کرده‌اند "آیات اختیار" نامیده‌اند.


آیات ۲۵۳ بقره ، ۱۴۵ آل عمران ، ۱۰۷، ۱۳۷، ۱۴۸ و ۱۴۹ انعام ، ۱۸۷ اعراف ، ۴۲ انفال ، ۵۱ و ۵۲ توبه ، ۹۹ و ۱۰۰ یونس ، ۳۷ و ۳۸ احزاب ، ۱۱ فاطر ، ۴۵ سجده ، ۸ و ۱۲ شوری ، ۲۰ زخرف ، ۴۹ و ۵۲-۵۳ قمر ، ۲۲ حدید ، ۵ حشر ، ۱۱ تغابن ، ۱۲ طلاق ، ۳۱ و ۵۶ مدثر ، ۳۰ و ۳۱ دهر و ۲۹ تکویر به آیات جبر شهرت یافته‌اند.


در مقابل، طرفداران نظریه اختیار مطلق (تفویض) برای اثبات مدعای خویش به آیات ۲۸ اعراف ، ۵۱ انفال ، ۱۰ حج ، ۴۶ فصلت ، ۲۹ ق و… تمسک جسته‌اند.


دانشمندان امامیه ، که به پیروی از امامان معصوم علیه‌السّلام نظریه " امر بین الامرین " را اختیار کرده‌اند، با جمع بین این دو دسته آیات، درستی نظریه خویش را نشان داده‌اند.
[۳۴] قرشی بنابی، علی اکبر، ۱۳۰۷ -، قاموس قرآن، ج۲، ص۲.
[۳۶] طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۳۶.
[۳۷] معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص(۱۳۵-۱۸۶).
[۳۸] سبحانی، جعفر، ۱۳۰۸ -، منشور جاوید قرآن، ج۴، ص(۳۱۵-۳۸۸).



۱. بقره/سوره۲، آیه۲۵۳.    
۲. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴۵.    
۳. انعام/سوره۶، آیه۱۰۷.    
۴. انعام/سوره۶، آیه۱۳۷.    
۵. انعام/سوره۶، آیه۱۴۸.    
۶. انعام/سوره۶، آیه۱۴۹.    
۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۸۷.    
۸. انفال/سوره۸، آیه۴۲.    
۹. توبه/سوره۹، آیه۵۱ ۵۲.    
۱۰. یونس/سوره۱۰، آیه۹۹.    
۱۱. یونس/سوره۱۰، آیه۱۰۰.    
۱۲. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۷.    
۱۳. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۸.    
۱۴. فاطر/سوره۳۵، آیه۱۱.    
۱۵. سجده/سوره۳۲، آیه۴۵.    
۱۶. شوری/سوره۴۲، آیه۸.    
۱۷. شوری/سوره۴۲، آیه۱۲.    
۱۸. زخرف/سوره۴۳، آیه۲۰.    
۱۹. قمر/سوره۵۴، آیه۴۹.    
۲۰. قمر/سوره۵۴، آیه۵۲ ۵۳.    
۲۱. حدید/سوره۵۷، آیه۲۲.    
۲۲. حشر/سوره۵۹، آیه۵.    
۲۳. تغابن/سوره۶۴، آیه۱۱.    
۲۴. طلاق/سوره۶۵، آیه۱۲.    
۲۵. مدثر/سوره۷۴، آیه۳۱.    
۲۶. مدثر/سوره۷۴، آیه۵۶.    
۲۷. دهر/سوره۷۶، آیه۳۰ ۳۱.    
۲۸. تکویر/سوره۸۱، آیه۲۹.    
۲۹. اعراف/سوره۷، آیه۲۸.    
۳۰. انفال/سوره۸، آیه۵۱.    
۳۱. حج/سوره۲۲، آیه۱۰.    
۳۲. فصلت/سوره۴۱، آیه۴۶.    
۳۳. ق/سوره۵۰، آیه۲۹.    
۳۴. قرشی بنابی، علی اکبر، ۱۳۰۷ -، قاموس قرآن، ج۲، ص۲.
۳۵. طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص(۹۴-۱۱۰).    
۳۶. طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۳۶.
۳۷. معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص(۱۳۵-۱۸۶).
۳۸. سبحانی، جعفر، ۱۳۰۸ -، منشور جاوید قرآن، ج۴، ص(۳۱۵-۳۸۸).



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«آیات جبر و اختیار».    



جعبه ابزار