• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آزادی اندیشه (علوم قرآنی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



آزادی اندیشه به معنای آزادی تعقّل است، وآزاداندیشی و تعقّل، زیربنای گزینش درست هدف، مسیر و شیوه زندگی
[۱] من وحی القرآن، ج۱۱، ص۳۷۹.
و شرط برخورداری از هدایت الهی است.



قرآن، در بیش از سیصد آیه، همگان را به تعقّل، تفکّر، تدبّر و باز کردن چشم عقل و بصیرت
[۲] یادداشت‌های استاد مطهری، ج۱، ص۱۲۱.
و آزادی اندیشه دعوت کرده:
[۳] المیزان، ج۵، ص۲۵۵.
[۴] المیزان، ج۴، ص۱۳۰.
[۵] المنیر، ج۲۲، ص۱۸۱.
[۶] راهنما، ج۲، ص۴۷۸.
«... کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الأَیـتِ لَعلَّکُم تَتفَکَّرونَ» و با دعوت به ارتباط میان انسان‌ها و دادوستد فرهنگ‌ها بهترین تشویق از آزادی اندیشه را به عمل آورده است
[۹] ولایت فقیه، ج۱، ص۳۹.
و اساس دعوت حق‌پرستان را بر بصیرت و برهان می‌داند
[۱۰] المنار، ج۱، ص۴۲۴.
[۱۱] المنار، ج۱، ۴۲۵،
[۱۲] المنار، ج۱، ج۱۲، ص۲۳۲..
و از کسانی‌که بدون اندیشه عمل می‌کنند، سخت انتقاد می‌کند: «أَفلاَیَتدبَّرونَ القُرءانَ أَم عَلی قُلوب أَقفالُ‌ها = آیا به آیات قرآن نمی‌اندیشند؟ یا (مگر) بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است؟»


قرآن، موضوع‌ها و منابعی را نیز برای اندیشیدن معرّفی فرموده که عبارتند از:
۱. آفاق ازآن جمله قرآن و تاریخ گذشتگان
۲. انفس ودراین زمینه، آدمی را از گرفتار آمدن در دام موانع درونی و برونیِ آزادی اندیشه، نظیر تقلید بی‌جا
[۱۸] مجمع‌البیان، ج۱، ص۳۵۶.
[۱۹] مجمع‌البیان، ج۳، ص۳۹۶.
[۲۰] المنار، ج۱، ص۴۲۵.
[۲۱] المنیر، ج۲، ص۷۳.
[۲۲] المنیر، ج۹، ص۱۸۷.
از گذشتگان، تعصّبهای غلط و جمود فکری به نام ارث مقدّس پدران،
[۲۴] من وحی القرآن، ج۲، ص۱۷۲.
[۲۵] ج۲، ۱۷۳، من وحی القرآن.
پیروی بی‌دلیل از شخصیّت‌های اجتماعی و... برحذر می‌دارد؛ بنابراین، قرآن، بر اهمّیّت و لزوم آزاداندیشی تأکید
[۲۸] المیزان، ج۴، ص۱۳۰.
و بر ردّ کامل سخنان بی‌دلیل، به صورت قاعده مسلّم قرآنی اصرار میورزد
[۲۹] المنار، ج۱، ص۴۲۴.
[۳۰] الکاشف، ج۳، ص۱۶۱.
و ضمن تبیین و مشخّص کردن نیکوترین گفتار که دعوت به سوی خدا است: «ومَن أَحسنُ قَولا مِمَّن دَعا إِلَی اللَّهِ و عَمِلَ صـلِحاً و قالَ إِنَّنِی مِنَ المُسلِمِین» می‌فرماید: هدایت یافتن و خردمندی، ویژه بندگانی است که به سوی خدا می‌روند و از پرستش طاغوت گریزانند و با اندیشیدن در گفتارهای گوناگون به گزینش نیکوترین می‌پردازند: «والَّذینَ اجتَنَبُوا الطّـغوتَ أَن یَعبُدو‌ها و أَنابوا إِلَی اللّهِ لَهمُ البُشرَی فَبَشِّر عِبادِ الَّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ فَیتَّبِعونَ أَحسَنهُ أُولـَئِکَ الَّذینَ هَدَلـهُمُ اللّهُ و أُولـئِکَ هُم أُولُواالأَلبـَب». بر این‌اساس، دست‌یابی به زندگی پاک و آرمانی بشرکه در پرتو هدایت الهی حاصل می‌شود، به‌صورت انحصاری، از آزاداندیشی فرد وانتخاب نیکوترین سخنان برمی‌خیزد؛ لذا قرآن با طرح شبهات ملحدان و مخالفان و بحث و مناظره پیامبران با آنان همگان را به آزادی اندیشه تشویق می‌کند؛
[۴۰] ولایت فقیه، ج۱، ص۳۸.
بدین‌سان، اهمّیّت و لزوم آزادی اندیشه برای برخورداری از هدایت الهی آشکارتر و منطق آزاداندیشی، به صورت منطق مکتب نیرومند اسلام مشخّص می‌شود.
[۴۱] نمونه، ج۱۹، ص۴۱۶
قابل توجّه است که این نوع آزادی در صورت قدرت تشخیص و انتخاب، محدودیتی ندارد و آن‌چه به صورت نهی از تفکّر و اندیشه در ذات خدا نقل شده، ارشادی است؛ یعنی با اندیشه در ذات خدا به‌جایی نمی‌رسید
[۴۲] المیزان، ج۱۹، ص۵۳.



۱. من وحی القرآن، ج۱۱، ص۳۷۹.
۲. یادداشت‌های استاد مطهری، ج۱، ص۱۲۱.
۳. المیزان، ج۵، ص۲۵۵.
۴. المیزان، ج۴، ص۱۳۰.
۵. المنیر، ج۲۲، ص۱۸۱.
۶. راهنما، ج۲، ص۴۷۸.
۷. بقره/سوره۲، آیه۲۱۹.    
۸. آل عمران/سوره۳، آیه۲۰۰.    
۹. ولایت فقیه، ج۱، ص۳۹.
۱۰. المنار، ج۱، ص۴۲۴.
۱۱. المنار، ج۱، ۴۲۵،
۱۲. المنار، ج۱، ج۱۲، ص۲۳۲..
۱۳. محمّد/سوره۴۷، آیه۲۴.    
۱۴. ق/سوره۵۰، آیه۷.    
۱۵. اسراء/سوره۱۷، آیه۴۱.    
۱۶. طه/سوره۲۰، آیه۱۲۸.    
۱۷. فصلت/سوره۴۱، آیه۵۳.    
۱۸. مجمع‌البیان، ج۱، ص۳۵۶.
۱۹. مجمع‌البیان، ج۳، ص۳۹۶.
۲۰. المنار، ج۱، ص۴۲۵.
۲۱. المنیر، ج۲، ص۷۳.
۲۲. المنیر، ج۹، ص۱۸۷.
۲۳. بقره/سوره۲، آیه۱۱۱.    
۲۴. من وحی القرآن، ج۲، ص۱۷۲.
۲۵. ج۲، ۱۷۳، من وحی القرآن.
۲۶. بقره/سوره۲، آیه۱۷۰.    
۲۷. احزاب/سوره۳۳، آیه۶۷.    
۲۸. المیزان، ج۴، ص۱۳۰.
۲۹. المنار، ج۱، ص۴۲۴.
۳۰. الکاشف، ج۳، ص۱۶۱.
۳۱. فصلت/سوره۴۱، آیه۳۳.    
۳۲. زمر/سوره۳۹، آیه۱۷.    
۳۳. بقره/سوره۲، آیه۱۳۹.    
۳۴. بقره/سوره۲، آیه۱۱۱.    
۳۵. بقره/سوره۲، آیه۱۳۵.    
۳۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۲۰.    
۳۷. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۱.    
۳۸. نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۵.    
۳۹. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۶.    
۴۰. ولایت فقیه، ج۱، ص۳۸.
۴۱. نمونه، ج۱۹، ص۴۱۶
۴۲. المیزان، ج۱۹، ص۵۳.



دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «آزادی»    


رده‌های این صفحه : آزادی




جعبه ابزار