• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آداب اختصاصی مکه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



در مکانهای مختلف شهر مکه ادابی دارد که بعضا آداب اختصاصی می‌باشد.

فهرست مندرجات

۱ - تقسیم بندی
       ۱.۱ - مکه
              ۱.۱.۱ - آداب مکه
       ۱.۲ - مسجدالحرام
              ۱.۲.۱ - آداب مسجدالحرام
       ۱.۳ - کعبه معظمه
              ۱.۳.۱ - آداب کعبه
۲ - پانویس
۳ - منبع


آداب اختصاصی را در سه بخش مکه، مسجدالحرام و کعبه یاد می‌کنیم.
‚

۱.۱ - مکه

سرزمین مقدس مکه و حرم امن الهی ویژگی‌هایی از این دست دارد: مکان بزرگ‌ترین و شکوهمندترین اجتماع مؤمنان و موحدان و جایگاه نزول رحمت و برکت و آیات الهی است و بیت الله الحرام ، نخستین خانه توحیدی، در آن قرار دارد. بزرگداشت و حفظ حرمت حرم از دیرباز مورد توجه ساکنان و زائران بوده است. از این رو احکام و آدابی ویژه، خواه واجب و خواه مستحب، برای زیارت آن تعیین شده است. نیز هر کار که موجب هتک حرمت حرم به ویژه بیت الله شود، جرم و حرام
[۱۲] تفسیر سمرقندی، ج۱، ص۳۲۴.
[۱۳] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۵.
و مصداق آیه {ومن یرد فیه بالحاد بظلم نذقه من عذاب الیم} شمرده شده است.
[۱۶] الکشاف، ج۳، ص۱۶۳.



۱.۱.۱ - آداب مکه

ا. ورود و خروج: شایسته است زائر با آرامش و وقار از شمال مکه و در صورت امکان از عقبه مدنیین وارد شود و از عقبه ذی طوی در جنوب مکه، بیرون رود.
[۱۸] جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۳۵۵، ۳۵۹.
نیز برای رعایت فروتنی، پیاده شدن از وسیله نقلیه از دروازه مکه تا مسجدالحرام سفارش شده است.
[۲۰] المعتمد، ج۵، ص۴۷۹، «کتاب الحج».
همچنین برای یکسانی و پرهیز از تبعیض، پوشیدن لباس احرام از نقطه ورود به حرم برای همگان حتی غیر حاجیان دارای فضیلت است.
ب. مجاورت بیت الله الحرام: اقامت در مکه برای مدتی کمتر از یک سال نیکوست؛ خورنده در آن مانند روزه دار و رونده در آن به سان عبادت کننده است. البته ماندن دراز مدت در آن جا مکروه شمرده شده؛ زیرا مایه قساوت قلب است و موجب می‌شود این مکان مقدس در نگاه شخص مجاور همانند دیگر مکان‌ها جلوه کند و جایگاه ویژه خود را از دست بدهد. نیز دفن اموات در حرم مستحب است، هر چند بیرون از آن وفات یافته باشند.همچنین ارتکاب هرگونه گناه در آن جا، مایه نکوهش دوچندان و عذاب الهی است.
[۲۵] الحدائق، ج۱۷، ص۳۴۶.

ج. پرهیز از ساخت بنا بلندتر از کعبه: بر پایه روایتی، برای هیچ کس شایسته نیست که بنایی بلندتر از کعبه بسازد.
[۲۶] احیاء علوم الدین، ج۳، ص۵۴-۵۵.
از همین روی، ساختن خانه‌ای که کعبه را از دیدگان بپوشاند، مکروه است.
[۲۸] صهبای حج، ص۲۶۰.

د. پرهیز از اجاره دادن منازل: سفارش شده که مکیان خانه‌های خود را اجاره ندهند.
ه. حراست از اموال زائران: نگاهداری از اموال زائران خدا فضیلت ویژه دارد.
[۳۲] مستدرک الوسائل، ج۹، ص۳۲۰.

و. طهارت بدن و لباس: رعایت پاکی و پاکیزگی لباس و بدن در همه جای شهر مکه توصیه شده است.
[۳۳] بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۳.
[۳۶] جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۷۸.

ز. نگاه به کعبه : فراوان نگریستن به کعبه از هر نقطه شهر مکه، مطلوب و ارزشمند است.
[۳۸] کنزالعمال، ج۱۲، ص۱۹۷.

ح. تکرار زیاد ذکر خدا و قرائت قرآن : بنا به برخی روایات، ختم قرآن و تکرار ذکر در شهر مکه، فضیلت دوچندان و پاداش فراوان دارد. نیز پرهیز از عوامل غفلت از یاد خدا مانند خواندن اشعاری که مایه دوری از یاد خدا گردد.
[۴۱] الکافی، ج۴، ص۳۶۷.
تکدی در حرم الهی، محروم ساختن گدایان
[۴۴] جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۴۹۵.
و درخواست بازپس دادن طلب
[۴۶] جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۴۹۵.
توصیه شده است.
ط. نوشیدن آب زمزم و خوردن گیاه اذخر: نوشیدن آب زمزم مستحب و از آداب زائر مکه شمرده شده است.
[۴۸] تحریر الاحکام، ج۲، ص۱۱۶.
نیز جویدن «اذخر» (گیاه معروف مکه) مستحب است.
ی. تیمار بیماران: هنگام اقامت در مکه، پرستاری از بیماران فضیلت دوچندان دارد.
[۵۰] الکافی، ج۴، ص۵۴۵.

ک. نیت تکرار حج: تصمیم برای آمدن مجدد به حج ، از آداب و سبب طول عمر شمرده شده است. نیز تصمیم برای بازنیامدن به حج، مایه کوتاهی عمر است.
ل. فروافکندن چشم و رعایت حیا و عفت: حیاورزی در حرم بیش از مکان‌های دیگر سفارش شده است. نیز زنان باید از زینت نمایی پرهیز کرده، لباس حیا پوشند و در جای‌هایی گام ننهند که با مردان درآمیخته شوند.
[۵۴] الثمر الدانی، ص۶۶.

م. پیاده شدن از وسیله نقلیه: شایسته است هر که به مکه درون می‌شود، از سر تواضع و فروتنی در برابر خدای متعالی، در ورودگاه مکه از مرکب فرود آید و پیاده رود.
ن. خواندن دعاهای ماثور ویژه حرم مکی: این دعاها در منابع حدیث و دعا ، به تفصیل آمده‌اند.
افزون بر خانه خدا، مکان‌های متبرک دیگر نیز در مکه جای دارند که باریافتن به آن‌ها از آداب زیارت مکه است: محل زاده شدن پیامبر ـ همراه نماز و دعا در آن ـ؛ قبرستان ابوطالب که به آن حجون و جنة المعلی گفته می‌شود و عبدمناف جد اعلای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، عبدالمطلب جد پیامبر، ابوطالب عموی پیامبر و بسیاری از بزرگان و بنا بر قولی آمنه بنت وهب مادر پیامبر در آن جا مدفون‌اند
(قبرستان ابوطالب)؛ خانه خدیجه ، خانه ارقم بن ابی ارقم (محل تجمع پیامبر و مسلمانان در ۴ سال دعوت پنهان) ـ همراه نماز در آن ـ؛ غار حرا در جبل النور (محل عبادت پیامبر قبل از نبوت و جایگاه نزول وحی)؛ غار ثور در کوه ثورکه پیامبر در آغاز هجرت در آن جا پنهان شد.
[۶۲] اعمال الحرمین، ص۱۴۳-۱۴۶.


‚

۱.۲ - مسجدالحرام



۱.۲.۱ - آداب مسجدالحرام

پاره‌ای دیگر از آداب به مسجدالحرام اختصاص دارند:
ا. ورود از باب بنی شیبه : ورود از این در را نماد زیرپا نهادن مظاهر طاغوت شمرده‌اند؛ زیرا گفته‌اند که بت هبل در این جا مدفون است.
[۶۴] جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۴۲۲.
[۶۵] احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۶.


ب. خواندن اذن دخول و دعاهای ماثور: شایسته است زائر هنگام ورود به مسجد ، پای را برهنه کند و با متانت و وقار بر آستانه باب بنی شیبه در داخل مسجد ایستاده، دعای ورود به مسجد را بخواند.
[۶۶] جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۲، ۲۷۴.
بعد از ورود به مسجد نیز خواندن دعاهایی سفارش شده است.
[۶۷] جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۴، ۲۷۶.

ج. حفظ حرمت مسجدالحرام: انجام هر کار با شائبه توهین به خانه خدا و مسجدالحرام نهی شده است. برخی حج گزاران هنگام حضور در حرم به شیوه‌ای خاص موسوم به « احتباء » در برابر کعبه می‌نشستند که با حرمت حرم مغایرت داشت و امام صادق علیه السلام آنان را از این کار بازداشت.
[۶۸] الکافی، ج۴، ص۳۶۶.
[۶۹] الجامع للشرایع، ص۲۳۰.
[۷۰] جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۱۷۳.

د. خواندن نماز عید: گزاردن این نماز در مسجدالحرام بیش از دیگر مکان‌ها فضیلت دارد و مستحب شمرده شده است.

‚

۱.۳ - کعبه معظمه



۱.۳.۱ - آداب کعبه

پس از ورود به مسجد، مراعات برخی آداب برای پاسداشت حرمت کعبه روا است:
ا. خواندن دعاهایی خطاب به کعبه: مخاطب ساختن کعبه و گفتن «الحمدلله الذی عظمک و شرفک و کرمک و جعلک مثابة للناس و امنا و مبارکا و هدی للعالمین»
[۷۳] بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۰.
و نیز نگاه به حجرالاسود و گفتن «الحمدلله الذی هدانا لهذا و ماکنا لنهتدی لولا ان هدانا الله...» مستحب دانسته شده است.

ب. استلام حجرالاسود: مستحب است زائر هنگام نزدیک شدن به حجرالاسود دست‌ها را فراز آورده، حمد و ثنای خدا را بگزارد و بر محمد و خاندان او درود فرستد و قبولی اعمال را درخواست کند و در صورت امکان با دست‌ها و اندام هایش حجرالاسود را مسح کند و ببوسد؛ و اگر ممکن نباشد، به حجرالاسود اشاره کرده، دعای مخصوص آن را بخواند.
[۷۴] احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۷.
[۷۵] جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۳۵۹.
[۷۶] جامع احادیث الشیعه،ج۱۱، ص۲۷۷.
[۷۷] جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۴۴۵.
اما اگر در پیرامون حجرالاسود ازدحام بیند، سزا است از دور سلام دهد و از نزدیک شدن به آن بپرهیزد.

ج. لمس و چسبیدن به کعبه: نیز شایسته است زائر پس از طواف، خود را به بیت چسباند و پرده کعبه را بگیرد و گونه راست را بر آن گذارده، بگوید: یا رب البیت العتیق..
[۷۹] احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۹.


د. طواف نیابتی : پس از طواف حج، گزاردن طواف و نماز به نیابت از یکایک والدین،همسر ، خویشاوندان و همشهریان یا اکتفا به یک طواف و نماز برای همه، کاری است سزاوار که سفارش شده است. مستحب دیگر انجام دادن ۳۶۰ طواف هنگام حضور در مکه است.
[۸۰] الکافی، ج۴، ص۴۲۱-۴۲۳.
(← طواف)

ه. ورود به داخل کعبه: ورود به کعبه مستحب
[۸۳] المقنع، ص۲۲۶.
[۸۴] المجموع، ج۸، ص۲۶۸.
[۸۵] نیل الاوطار، ج۵، ص۱۶۶.
و بنا به روایاتی سبب شمول رحمت الهی است. آن گاه درآمدن از کعبه به مثابه بیرون آمدن از گناهان است.
[۸۶] المقنعه، ص۴۴۵.
برای این کار آدابی مانند غسل ورود به کعبه، ورود با پای برهنه، و خواندن برخی دعاها و نماز درون کعبه سفارش شده است.
[۸۸] الهدایه، ص۲۵۲.
[۸۹] المهذب، ج۱، ص۲۶۳.
نیز شایسته است زائر پیش از ورود، مقداری آب زمزم بر خود ریزد و هنگام ورود کنار در خانه ایستاده، حلقه را بگیرد و دعای مخصوص را بخواند.
[۹۱] الکافی، ج۴، ص۵۲۷-۵۳۰.
همچنین چسبیدن به پرده کعبه و خواندن دعا
[۹۴] جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۷۴.
و پوشش قرار دادن برای کعبه از اعمال مستحب آن است.
[۹۶] بحار الانوار، ج۱۵، ص۱۳۴.
اما اگر کسی نتواند به کعبه وارد شود، ورود به حجر اسماعیل فضیلت داردکه جزئی از کعبه به شمار می‌رود و خواندن نماز در آن مستحب است.
[۹۷] فقه السنه، ج۱، ص۷۰۹.


و. وداع با کعبه: هنگام وداع با خانه خدا، برخی آداب مستحب است؛ از جمله طواف وداع و استلام رکن حجر و رکن یمانی در هر دور، خواندن دعا و حمد و ثنای بسیار و فرستادن درود بر پیامبر و خاندانش، رفتن کنار چاه زمزم و نوشیدن آب آن، خواندن دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم ، مسح حجرالاسود و کشیدن دست به صورت، مسح در خانه کعبه، سجده طولانی برابر در مسجدالحرام، و بیرون آمدن از باب حناطین مقابل رکن شامی
[۹۹] مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۱۳.
و چشم دوختن به کعبه تا جایی که از دیدگان پنهان شود.
[۱۰۱] احیاء علوم الدین، ج۳، ص۸۱.



۱. الاحتجاج،أبی منصور احمد بن علی بن أبی طالب الطبرسی، ج۲، ص۴۳-۴۴.    
۲. الخرائج،ابن هبة الله الرّاوندی، ج۱، ص۲۴.    
۳. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۱-۳۲۲.    
۴. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۳۴-۳۳۶.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۱۲۵.    
۶. بقره/سوره۲، آیه۱۲۷.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۱۵۸.    
۸. آل عمران/سوره۳، آیه۹۶-۹۷.    
۹. مائده/سوره۵، آیه۹۷.    
۱۰. حج/سوره۲۲، آیه۲۶.    
۱۱. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۴-۳۴۶.    
۱۲. تفسیر سمرقندی، ج۱، ص۳۲۴.
۱۳. المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۵.
۱۴. جواهر الکلام، ج۴۱، ص۳۴۵.    
۱۵. حج/سوره۲۲، آیه۲۵.    
۱۶. الکشاف، ج۳، ص۱۶۳.
۱۷. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۱.    
۱۸. جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۳۵۵، ۳۵۹.
۱۹. المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۵.    
۲۰. المعتمد، ج۵، ص۴۷۹، «کتاب الحج».
۲۱. جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۵۷-۴۵۸.    
۲۲. الدروس، ج۱، ص۴۷۱.    
۲۳. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۰-۳۴۳.    
۲۴. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۱.    
۲۵. الحدائق، ج۱۷، ص۳۴۶.
۲۶. احیاء علوم الدین، ج۳، ص۵۴-۵۵.
۲۷. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۳.    
۲۸. صهبای حج، ص۲۶۰.
۲۹. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۶۷.    
۳۰. الکافی، ج۴، ص۵۴۵.    
۳۱. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۹-۴۰۰.    
۳۲. مستدرک الوسائل، ج۹، ص۳۲۰.
۳۳. بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۳.
۳۴. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۱۴.    
۳۵. وسائل الشیعه، ج۹، ص ۳۱۸.    
۳۶. جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۷۸.
۳۷. من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۰۵.    
۳۸. کنزالعمال، ج۱۲، ص۱۹۷.
۳۹. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۸۲-۳۸۳    
۴۰. وسائل الشیعه، ج۹، ص ۴۶۴-۴۶۵.    
۴۱. الکافی، ج۴، ص۳۶۷.
۴۲. وسائل الشیعه، ج۹، ص۱۸۰.    
۴۳. وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۸.    
۴۴. جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۴۹۵.
۴۵. وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۸.    
۴۶. جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۴۹۵.
۴۷. الاقتصاد،طوسی، ص۳۰۳.    
۴۸. تحریر الاحکام، ج۲، ص۱۱۶.
۴۹. المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۵.    
۵۰. الکافی، ج۴، ص۵۴۵.
۵۱. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۹.    
۵۲. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۰۷.    
۵۳. مستدرک الوسائل، ج۸، ص۵۳.    
۵۴. الثمر الدانی، ص۶۶.
۵۵. مناسک الحج،السید محمد رضا الموسوی الکلبایکانی، ص۱۱۴.    
۵۶. الکافی، ج۴، ص۳۹۸-۴۰۰.    
۵۷. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۱۴-۳۱۵.    
۵۸. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۱.    
۵۹. الدروس، ج۱، ص۴۶۸.    
۶۰. مناسک الحج، السید محمد رضا الموسوی الکلبایکانی، ص۱۶۸-۱۷۱.    
۶۱. الدروس،شهید اول، ج۱، ص۴۶۸.    
۶۲. اعمال الحرمین، ص۱۴۳-۱۴۶.
۶۳. من لا یحضره الفقیه،صدوق، ج۲، ص۲۳۸     .
۶۴. جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۴۲۲.
۶۵. احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۶.
۶۶. جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۲، ۲۷۴.
۶۷. جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۴، ۲۷۶.
۶۸. الکافی، ج۴، ص۳۶۶.
۶۹. الجامع للشرایع، ص۲۳۰.
۷۰. جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۱۷۳.
۷۱. المبسوط، طوسی، ج۱، ص۱۶۹.    
۷۲. من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۰-۵۳۱.    
۷۳. بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۰.
۷۴. احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۷.
۷۵. جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۳۵۹.
۷۶. جامع احادیث الشیعه،ج۱۱، ص۲۷۷.
۷۷. جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۴۴۵.
۷۸. الکافی، ج۴، ص۴۱۲.    
۷۹. احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۹.
۸۰. الکافی، ج۴، ص۴۲۱-۴۲۳.
۸۱. وسائل الشیعه، ج۹، ص۴۶۰-۴۶۲.    
۸۲. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۷.    
۸۳. المقنع، ص۲۲۶.
۸۴. المجموع، ج۸، ص۲۶۸.
۸۵. نیل الاوطار، ج۵، ص۱۶۶.
۸۶. المقنعه، ص۴۴۵.
۸۷. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۰.    
۸۸. الهدایه، ص۲۵۲.
۸۹. المهذب، ج۱، ص۲۶۳.
۹۰. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۲.    
۹۱. الکافی، ج۴، ص۵۲۷-۵۳۰.
۹۲. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۰-۳۷۸.    
۹۳. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۶۰.    
۹۴. جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۷۴.
۹۵. وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۳-۳۲۴.    
۹۶. بحار الانوار، ج۱۵، ص۱۳۴.
۹۷. فقه السنه، ج۱، ص۷۰۹.
۹۸. الوسیله،ابن حمزة الطوسی، ص۱۹۱.    
۹۹. مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۱۳.
۱۰۰. مستدرک الوسائل،المیرزا حسین النوری الطبرسی، ج۱۰، ص۱۶۳.    
۱۰۱. احیاء علوم الدین، ج۳، ص۸۱.



ir/۹۹/۲۶۸۸ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «آداب اختصاصی مکه».    



جعبه ابزار