• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آداب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



آداب جمع ادب بوده و به سه معنی به کار رفته است: رفتارها و گفتارهای شایسته، تأدیب و تنبیه و علوم ادبی. از بررسی کلمات فقیهان و کاربرد این واژه در فقه برمی ‌آید که آداب، اعم از احکام لزومی و غیر لزومی است



آداب در ابواب متعدّد در همان معنای لغوی استعمال شده است، لیکن با توجّه به تعدّد معنای لغوی، در بیشتر کتاب‌ها و ابواب فقهی، عنوانی برای بیان آداب آن قرار داده شده است؛ مانند: آداب نماز، روزه، حج، جهاد، اعتکاف، دعا، تجارت، قضاء، ازدواج، معاشرت، خوابیدن، سفر، زیارت، احتضار، تکفین، دفن، و دیگر عناوینی که به فعل مکلّف تعلّق گرفته است و در مدخل مربوط از آن‌ها بحث خواهد شد.
در مجموع سه معنای کلی برای آداب در ابواب فقهی می توان ذکر نمود:

۱.۱ - رفتارها و گفتارهای شایسته

آنچه در بیشتر ابواب فقه منظور فقیهان است، مجموع رفتارها و خصلت‌های شایسته ‌ای است که فعل یا ترک آن‌ها از دیدگاه شارع مقدس، موجب حسن و کمال فعلی می‌شود که حکم شرعی به آن تعلّق گرفته است؛ مانند: آداب نماز، روزه، زیارت، جهاد و تخلّی.

۱.۲ - تأدیب و تنبیه

آداب در باب حدود و تعزیرات، که معنای ادب کردن را می‌دهد، حتی برخی فقیهان در عنوان این باب، واژه آداب را جایگزین کلمه تعزیرات کرده و نوشته ‌اند: کتاب الحدود و الآداب.

۱.۳ - علوم ادبی

آداب در باب تجارت، که در بحث فروختن کتاب‌های مربوط به ادب یا آموزش آداب و گرفتن مزد در برابر آن، در معنای علوم ادبی به کار رفته است.


در اینجا لازم است به دو نکته مهم اشاره شود:
آداب به معنای اول، گاه به عنوان عملی مستقل نگریسته شده است؛ مانند: نظافت کردن و ناخن گرفتن، و گاه صفت رفتاری در فعلی است از قبیل آداب غذا خوردن. در بعضی آداب مانند غسل جمعه و زیارت و احرام، قصد قربت معتبر است، ولی در بعضی دیگر مانند آداب تجارت، معتبر نیست.
از بررسی کلمات فقیهان و کاربرد این واژه در فقه برمی ‌آید که آداب، اعم از احکام لزومی و غیر لزومی است؛ یعنی هم مستحبات و مکروهات را در بر می‌گیرد و هم واجبات و محرمات را مانند آداب تخلی که ضمن آن، واجبات و محرّمات آن نیز ذکر شده است؛ هر چند اصل وجوب یا حرمت فعلی مانند وجوب نماز و حرمت زنا، ادب نامیده نمی‌شود.


۱. مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۷۷۴.    
۲. دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز، المراسم العلویة فی النبوة، ص۲۵۱.    
۳. مکی عاملی، محمد بن جمال‌الدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج۳ ص۷۱.    
۴. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۲ ص۲.    



فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۱، ص۱۰۹-۱۱۰.    






جعبه ابزار