• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آثار مرثیه سرایی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مدح و مرثیه‌سرایی اهل بیت (علیهم‌السّلام) علاوه بر اجر معنوی و اخروی، در ردیف جهاد در راه خدا است و موجب می‌شود که ارزش‌های انسانی و الهی زنده شود، اهداف ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) تبیین شود و چهره پر فضیلت آنها شناسانده شود و از همه مهمتر فرهنگ شهادت‌طلبی احیاء گردد و جوامع اسلامی‌ را در مقابل ظالمان و طغیانگران بیمه می‌کند.

مرثیه سرایی در طول هشت سال دفاع مقدس از عوامل مقاومت و پایداری رزمندگان اسلام بود.



رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «ان من الشعر لحکمة» همانا برخی از اشعار حکمت است.
[۱] پورامینی، محمدباقر، ابوفراس حمدانی، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، سال ۱۳۸۰، ص۴۱-۳۹.

مرثیه سرایی و مدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) علاوه بر اینکه از تعظیم شعائر الهی است، دارای آثار و فواید فرهنگی، دینی، مذهبی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است که ذیلا به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

۱.۱ - احیای ارزش‌های اسلامی

مرثیه‌سرایان، الگوهای جاودانه در تاریخ و جریانات آموزنده مهم و مستمر در سراسر زندگی بشر را احیاء می‌کنند. مرثیه‌سرایی در خصوص ائمه اطهار احیاء پاکی‌ها و مبارزه با ظالمان و بیدادگران جامعه است و در طول تاریخ ظالمان و بیدادگران با مرثیه‌سرایی و مجالس مرتبط با ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) مخالف بوده‌اند و سعی داشتند که مرثیه‌سرایی را به تعطیلی بکشانند و یا به گونه‌ای از مسیر الهی آن را منحرف سازند تا فواید و آثار آن را از بین ببرند چون از آثار آن در هراس بودند.

مرثیه از جمله عواملی است که می‌تواند فرهنگ را حفظ و منتقل کند خصوصاً فرهنگ عاشورا به وسیله مرثیه زنده مانده است. فرهنگ می‌تواند به فکر و نهضت امام حسین (علیه‌السّلام) تجسم بخشد و حق را برای همگان واضح و روشن کند. مرثیه سرایی تبیین زوایای زندگی ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) است و در این راستا مرثیه‌سرایی نشان‌دهنده فضیلت‌های خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.

۱.۲ - زنده‌ماندن اهداف و شعارها

مدح و مرثیه‌سرایی منجر به تبیین اهداف و برنامه‌های زندگی ائمه اطهار است به ویژه مرثیه‌سرایی پیرامون حادثه عاشورا و کربلا مخاطب خود را با اهداف آن امام همام هر چه بیشتر آشنا می‌سازد و احیای امر به معروف و نهی از منکر است.
در مرثیه‌سرایی شعائر تقویت می‌شود و برای مسلمانان و همه جهانیان حق از باطل جدا شده و از ممزوج شدن حق و باطل در بستر زمان جلوگیری می‌کند. مرثیه‌ها و سرودهای انقلابی عامل تقویت روحیه شیعیان و حفظ مکتب است که شهادت‌طلبی، ایمان به ولایت و ائمه اطهار، عدالت محوری، امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با فساد را ترویج می‌کند.

۱.۳ - القاء‌ اندیشه ظلم‌ستیزی

مدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) ظلم ستیزی و توجه به ارزشهای اسلامی‌ و پیوستگی و اتحاد مسلمین و احیاء‌ اندیشه «آل الله» را در بردارد و آرمان‌ها و قوانین اسلامی‌ را تثبیت می‌کند.

مرثیه‌سرایی یکی از راه‌های پاسداشت ارزش‌ها است، دفاع از مرام اهل بیت و ذکر مصائب آنها نوعی فرهنگ‌سازی است. «ادبیات آل الله»، عنوان یک سلسله آثار ادبی ـ در قالبهای گوناگون ـ می‌تواند باشد که هم‌خط و هم‌خون با «اهل بیت (علیهم‌السّلام)» باشد، چهره پرفضیلت آنان را معرفی کند، جهات الگویی این خاندان را روشن سازد، حماسه‌های پرشور و عرفان ناب و اخلاق والا و‌ اندیشه‌های تابناک‌شان را به قلم آورد و بسراید، غبار بی خبری و ماسک انحراف و تحریف را در معرفی سیمایشان بزداید و پیشینه بلندآوازه و سراسر افتخار این‌گونه ادبیات مکتبی و ولایی را به امروزیان بازگو کند.
[۳] محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۸۰.


۱.۴ - گسترش فرهنگ اهل بیت

مرثیه و مدح اهل بیت فرهنگ متعالی شیعه را به توده‌های شیفته اهل بیت (علیهم‌السّلام) منتقل می‌کند و اگر شعر و مرثیه پر مضمون و برخوردار از عمق و با پشتوانه‌ای از مطالعه و شناخت باشد، به هواداران «آل الله» رشد فکری می‌دهد.

سهم بزرگی که مدیحه‌سرایان و شاعران عالم و‌ اندیشمند و اهل مطالعه بر گردن امت محمدیه دارند فراموش‌شدنی نیست و مرثیه‌هایی که با الهام از مطالعه و معلومات و آگاهی از معارف دین باشد به همان میزان که پرمغز است احیاگر‌ اندیشه و فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السّلام) است.


پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در فضیلت سرودن شعر درباره خاندان رسالت می‌فرماید: «من قال فینا بیت شعر بنا الله له بیتاً فی الجنه»
امروزه مدح و مرثیه و شعر خوب، محکم، زیبا، دلنشین و جذاب درباره اهل بیت پیامبر مثل دوران سلطه فرهنگی سیاسی امویان و عباسیان «جهاد» است و دارای فضیلت بسیار.
[۵] محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۸۱.
[۶] محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۹۷.


ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) شاعران را ترغیب می‌کردند که در رثاء سیدالشهداء شعر بسرایند. زید شحام می‌گوید:
با گروهی از اهالی کوفه در خدمت حضرت صادق (علیه‌السّلام) بودیم که جعفر بن عفان وارد شد، امام به او توجه و اکرام کرد و او را نزدیک خود نشاند و فرمود: ...به من خبر رسیده که در رثای حسین (علیه‌السّلام) شعر می‌گویی! عرض کرد: آری، فدایت شوم.
فرمود: پس بخوان و چون جعفر مرثیه خواند، امام و حاضران گریستند و آن حضرت به حدی گریه کرد که اشک بر محاسن مبارکش جاری شد، آنگاه فرمود به خدا سوگند فرشتگان مقرّب الهی در اینجا حضور یافتند و مرثیه تو را برای امام حسین (علیه‌السّلام) شنیدند و بیش از ما گریستند، همانا خداوند متعال بهشت را با همه نعمت‌هایش برای تو واجب ساخت و گناهانت را آمرزید.
آنگاه فرمود‌: ای جعفر، می‌خواهی بیشتر بگویم؟ عرض کرد: آری، سرور من. فرمود: هر که در رثای حسین (علیه‌السّلام) شعری می‌گوید یا بگوید قطعاً خدای متعال بهشت را بر او واجب می‌سازد و او را می‌آمرزد.
[۷] رضایی همدانی، عمادالدین، گریه و عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام)، بصائر، شماره ۲۴، سال سوم ۱۳۷۶، ص۵۵.



شیعه چهارده قرن برای امامان خود مجلس عزا به پا می‌کند، مظلومیت و غربت آن حوادث شکننده را باز می‌گوید. این سوگواری‌ها و ذکر مراثی زمینه‌ساز انس و الفت و یگانگی با محتوای حادثه، و نفرت نسبت به قساوت‌پیشه‌گان و بیدادگران است و مؤثرترین روش در انتقال فرهنگ کربلا و احیاء ارزش‌های انسانی ذکر مراثی و سوگواری برای شهدای کربلا و ائمه طاهرین است.

سوگواری و ذکر مراثی زمینه‌ساز تلطیف عواطف و سلامت درون است و بیانگر نفرت از ستم و ستمگران است. مرور شخصیت و خاندان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باعث اتصال به ارزش‌های الهی می‌گردد و فاصله‌ها از نظرگاه تاریخی با خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کم می‌شود و این کم کردن و برداشتن فاصله‌ها در یگانگی و همسویی و همراهی با اهل بیت (علیهم‌السّلام) بسیار مؤثر است و همین باور و فرهنگ باعث شده است که شیعه عاشقانه و سوگوارانه با به پا ساختن مجلس عزا و ذکر مراثی اباعبدالله و اهل بیت (علیهم‌السّلام) به تبیین افکار و‌ اندیشه‌های بزرگان دین بپردازد.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز در سایه ذکر مصائب و مراثی اهل بیت و شهدای کربلا صورت گرفت و رزمندگان در دوران هشت سال دفاع مقدس، در هر موقعیت و مناسبتی، حتی در پیروزی‌ها نام و یاد اباعبدالله و حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را فراموش نمی‌کردند و شب‌های عملیات ذکر اباعبدالله توان می‌بخشید.
مرثیه و سوگواری و زیارت عاشورای اباعبدالله (علیه‌السّلام)، برپایی مجالس عزاداری و سرودهایی که به هنگام اعزام نیروها نام و یاد اباعبدالله محور و مدار اصلی آنها بود.
مراثی و نوحه‌های دفاع مقدس افزون بر‌ اندوه و حزن، لحن حماسی و هیجانی داشت و نقش برانگیزانندگی و مهیج برای حضور در جبهه‌ها یا شرکت در عملیات‌ها را ایفا می‌کرد.
[۹] سنگری، محمدرضا و مهدی عبداللهی، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، چاپ اول، مرکز تحقیقات اسلامی، سال ۱۳۸۰، ص۱۹۰ - ۱۹۸.



۱. پورامینی، محمدباقر، ابوفراس حمدانی، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، سال ۱۳۸۰، ص۴۱-۳۹.
۲. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷۷، ص۱۶۱.    
۳. محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۸۰.
۴. عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۶۷.    
۵. محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۸۱.
۶. محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۹۷.
۷. رضایی همدانی، عمادالدین، گریه و عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام)، بصائر، شماره ۲۴، سال سوم ۱۳۷۶، ص۵۵.
۸. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷۷، ص۱۶۱.    
۹. سنگری، محمدرضا و مهدی عبداللهی، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، چاپ اول، مرکز تحقیقات اسلامی، سال ۱۳۸۰، ص۱۹۰ - ۱۹۸.



سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آثار مرثیه سرایی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۴/۲۴.    


رده‌های این صفحه : عقاید شیعه | مدح اهل بیت




جعبه ابزار