واسطه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

وسیله و علّت ثبوت چیزی برای چیز دیگر را واسطه گویند.

تعریف

[ویرایش]

---

واسطه، یعنی علت ثبوت چیزی برای چیز دیگر.

کاربرد فقهی و اصولی

[ویرایش]

---

در اصول، در جاهایی مانند استصحاب از واسطه بحث می‌شود، مثلاً اثر شرعی‌ای که بر مستصحب بار می‌شود گاهی مستقیم و بدون واسطه است و گاهی با واسطه و غیر مستقیم؛ برای نمونه، گاهی استصحاب «حیات زید» شده و سپس اثر شرعی «وجوب نفقه» بر آن به طور مستقیم بار می‌شود، و گاهی بعد از استصحاب «حیات زید» حکم می‌شود که او رشد کرده و به سن مثلا «۱۸ سالگی» رسیده است و بعد از آن، اثر شرعی وجوب تصدق بر آن مترتب می‌گردد.
از آن‌جا که واسطه، گاهی شرعی است، گاهی عرفی و گاهی عقلی، و هر کدام، یا جلی است یا خفی، درباره هر یک جداگانه بحث شده است.

تبیین اصطلاح‌ها

[ویرایش]

---

در اصول، از واسطه در اثبات، واسطه در ثبوت، واسطه در عروض و واسطه در اتصاف به مناسبت‌هایی از جمله در موضوع علم اصول سخن به میان آمده است؛ از این رو به اختصار به تعریف هر یک پرداخته می‌شود:

← واسطه در ثبوت

واسطه در ثبوت، چیزی است که علت ایجاد و تحقق عَرَض برای موضوع می‌باشد، مثل: آتش که واسطه گرمی برای آب است.

← واسطه در اثبات

واسطه در اثبات، آن است که حدّ اوسط قیاس واقع می‌شود. واسطه در اثبات، گاهی واسطه در ثبوت نیز است و گاهی نیست، زیرا حد اوسط، در وجود، ملازم مطلوب است، چه علت مطلوب باشد و چه معلول آن و چه هر دو معلول علت سومی باشند.

← واسطه در عروض

واسطه در عروض، آن است که محمول اولا بر چیزی عارض می‌شود که با موضوع متحد بوده یا در یک جا با هم تلاقی کرده اند و سپس توسط آن، بر موضوع عارض می‌گردد، مانند: ثقل (سنگینی) که به واسطه جسمیت بر انسان عارض می‌شود.

← واسطه در اتصاف

واسطه در اتصاف، در جایی پیش می‌آید که محمول صفت حقیقی نمی‌باشد و از روی مسامحه به آن نسبت داده می‌شود، مثلا به کسی که بر کشتی سوار است بگویند در حرکت است، در صورتی که حرکت، صفت حقیقی کشتی است و کسی که در کشتی نشسته، حرکتی ندارد.

پانویس

[ویرایش]

---