نمل (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَمْل (به فتح نون و سکون میم) از
واژگان قرآن کریم به معنای
مورچه است. از مشتقات این واژه در
آیات قرآن اَنْمُله (به فتح الف و سکون نون و ضم میم) به معنای سر انگشت و به قولی بند آخر انگشت می‌باشد.
نَمْل:
مورچه است. در
اقرب الموارد گوید: نمله به مذکّر و مؤنّث گفته می‌شود.
(وَ حُشِرَ لِسُلَیْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْاِنْسِ وَ الطَّیْرِ فَهُمْ یُوزَعُونَ • حَتَّی اِذا اَتَوْا عَلی وادِ النَّمْلِ قالَتْ نَمْلَةٌ یا اَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُهُ وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ • فَتَبَسَّمَ ضاحِکاً مِنْ قَوْلِها...) یعنی: «برای
سلیمان لشکریانش از
جنّ و
انس و پرندگان جمع شدند و آنها را از تفرّق منع می‌کردند؛ تا چون به بیابان مورچگان آمدند، مورچه‌ای گفت: ای جماعت مورچگان به لانه‌های خود وارد شوید تا سلیمان و لشکریانش شما را پامال نکنند، آنها توجّهی به شما ندارند؛ سلیمان از شنیدن کلام
مورچه به
تعجب شد و
لبخند زد».
این
آیه چند مطلب به دست می‌آید:
۱- مورچگان با هم سخن گویند و مافی‌الضمیر خویش را به همدیگر بیان می‌دارند،
(قالَتْ نَمْلَةٌ یا اَیُّهَا النَّمْلُ....).
۲- اگر نملة مؤنّث باشد می‌توان پی‌برد که ملکه مورچگان همانطور که عهده‌دار تخم‌گذاری است، بر مورچگان حکومت نیز دارد که دستور دخول به لانه‌ها را صادر کرده است و نیز روشن می‌شود که مورچگان تشکیلات اجتماعی و
حکومت دارند.
۳- بالاتر از همه اینکه مورچگان انسان‌ها را می‌شناسند، زیرا مورچه به مورچگان دیگر گفت: اگر داخل لانه‌ها نشوید، سلیمان و لشکریانش شما را پامال می‌کنند، پس آن مورچه سلیمان و لشکریان او را می‌شناخته است.
امروز با آنکه کتاب‌ها درباره زندگی مورچگان نوشته‌اند و در شناخت
اسرار آن زحمت‌ها کشیده‌اند هنوز به آن پایه نرسیده‌اند که
قرآن مجید گفته است.
۴- سلیمان (علیه‌السّلام) از سخن مورچه با خبر شده و
تبسّم و تعجّب کرده است.
اَنْمُله: سر انگشت است و به قولی بند آخر
انگشت. جمع آن اَنامِل و اُنْمُلات است.
(وَ اِذا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیْکُمُ الْاَنامِلَ مِنَ الْغَیْظِ) «چون خلوت کنند از
غیظِ بر شما، سر انگشتان بجوند».
در
مجمع گفته: اصل آن از نمل است، سر انگشت
تشبیه شده به
مورچه در کوچکی و حرکت.
نَمِل: (بر وزن کَتِف)
سخن‌چین را گویند که اقوال را در پنهانی از این به آن نقل می‌کند؛ مانند
مورچه که در پنهانی قوت بسیار نقل می‌کند.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «نمل»، ج۷، ص۱۱۳.
