مجتبی مینوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مجتبی مینوی (۱۲۸۲-۱۳۵۵ ه.ش)، نویسنده، ادیب، ایران‌شناس، مترجم، مصحح و مورخ ایرانی در
قرن چهاردهم هجری شمسی بود. وی تحصیلات خود را در
سامرا،
تهران و پاریس گذرانده و از سمت‌هایش می‌توان به استاد دانشگاه تهران و رایزن فرهنگی
ایران در
ترکیه نام برد.
![مینوی]()
مجتبی مینوی در سال ۱۲۸۲ش، در تهران به دنیا آمد. دوران کودکی وی در سامرا گذشت.
پدر مجتبی مینوی برای درس
فقه و
اصول به سامرا رفته بود و در آنجا از
میرزا محمدتقی شیرازی درس می‌گرفت. از سه سالگی تا نه سالگی او در آن شهر گذشت و در همان‌جا به مکتب می‌رفت و پنج سال و سه ماه بیشتر نداشت که به خواندن
قرآن و گلستان و حافظ مشغول شد.
پس از بازگشت از سامره، نخست در مدرسه «امانت»، سپس در مدرسه «اسلام» که
سید محمد طباطبایی، پدر
سید محمدصادق طباطبایی مشروطه‌طلب معروف، مؤسس آن مدرسه بود و ناظم‌الاسلام کرمانی، صاحب کتاب
تاریخ بیداری ایرانیان، معلم و ناظم آنجا بود مشغول به تحصیل شد.
بعد از آن به مدرسه «افتخاریّه» و سپس به دارالفنون رفت. پس از آن، مدتی کوتاه معلم شد و سپس در عدلیه لاهیجان به کار دفترداری پرداخت. در سال ۱۲۹۹ش، وارد دارالمعلمین شد و ضمن تحصیل در دارالمعلمین، به کار تندنویسی در
مجلس شورای ملی مشغول شد. پس از آن، وارد خدمت وزارت معارف شد و برای مدت کوتاهی ریاست کتابخانه معارف را بر عهده گرفت.
وی سپس به
پاریس رفت و بعد از آن، عازم
لندن شد. در آنجا با علاقه فراوان به یاد گرفتن زبان انگلیسی، گاه پیش اشخاص و مدتی هم در کینگز کالج و مدرسه پلی‌تکنیک مشغول گردید.
مجتبی مینوی، از پاریس به تهران آمد و وارد خدمت معارف شد و پنج سال در تهران ماند. این پنج سال، دوره کمال کاروری و کاربری او بود. در همین سال‌ها بود وی نامه تنسر و نوروزنامه و اطلال شهر پارسه را چاپ کرد و با
صادق هدایت کتاب مازیار را نوشت، که تهیه قسمت تاریخی این کتاب با وی بود و صادق قسمت نمایش را تهیه کرد و باز در همین سال‌ها بود که وی «ویس و رامین» و جلد اول
شاهنامه را چاپ کرد و خلاصه شاهنامه را هم با مرحوم فروغی تهیه کرد و شاهنشاهی ساسانیان، اثر کریستن‌سن، را ترجمه نمود. پس از چاپ این کتاب برای دو ماهی به لندن رفت. در لندن بود که کتاب شاهنشاهی ساسانیان توقیف شد.
در تمام ایام جنگ (
جهانی دوم)، وی در
انگلستان بود و در آنجا کارهای مختلفی را انجام داد، از جمله ترجمه «اعلان»، نوشتن کاتالوگ کتاب‌های چستربیتی در سه جلد، همکاری با آرثور آپم پوپ و همسرش فیلیس آکرمن در نوشتن کتاب بررسی هنرهای ایران (وی تمام هفتاد و دو مقاله این کتاب را مطالعه کرد و درباره هر موضوع، مطالب و یادداشت‌هایی از کتب فارسی و عربی فراهم آورد و در اختیارشان گذاشت که همه را ذکر کرده‌اند، به‌طوری‌که بیش از صد و پنجاه بار در این کتاب به وی و تذکراتی که داده است، اشاره شده است).
وی در لندن هم تحصیل می‌کرد و هم تدریس؛ مثلاً پیش هنینگ درس پهلوی می‌خواند و در آکسفورد تدریس می‌کرد که تا شروع جنگ ادامه داشت و پس از آن، مدت ده سال، برای دستگاه بی‌بی‌سی، هفته‌ای دو گفتار فرهنگی تهیه می‌کرد که بعدا به‌صورت مقالات متعدد در مجله یغما به چاپ رسید و نیز به‌صورت کتاب‌های پانزده گفتار و عمر دوباره منتشر شد.
وی در آن گفتارها کلماتی برابر اصطلاحات خارجی درست می‌کرد که امروزه متداول شده است، مثل: سخن‌پراکنی، منشور ملل، منشور آتلانتیک. در سال ۱۹۵۰م برابر با ۱۳۲۹ش، از لندن به
استانبول رفت و در آنجا ریاست دبستان ایرانیان در استانبول را برای مدت چهار ماه به عهده گرفت. وی در آنجا متوجه عظمت کتابخانه‌های ترکیه شد و در مقاله‌ای به نام «شهر کتابخانه‌ها» - یا «شهر کتبخانه‌ها» - در باب اهمیت
ترکیه و انگلستان از لحاظ کتابخانه، مطالبی نوشت. پس از برگشتن به ایران، اقدام کرد که از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های ترکیه عکس‌برداری شود.
در سال ۱۹۵۱م، کنگره مستشرقین در استانبول تشکیل شد و او را مامور کردند که از طرف دولت ایران در این کنگره شرکت کند. در این وقت، وی سمت مشاور شخصی وزیر را داشت و در ضمن، در دانشکده ادبیات و الهیات تدریس می‌کرد. در این سفر، دو ماه دیگر در ترکیه ماند و آشنایی بیشتری با کتابخانه‌های ترکیه پیدا کرد و در بازگشت، با زور و معرفت بیشتری برای عکس‌برداری از کتاب‌ها اقدام کرد، تا اینکه دانشگاه را وادار کرد پولی برای عکس‌برداری از آن کتاب‌ها اختصاص بدهند و موفق شد. مبلغ ۵۰ هزار تومان برای این کار در نظر گرفتند و خود او را مامور کردند که برای عکس‌برداری از کتب به ترکیه برود و این عکس‌برداری از کتب منتهی شد به رایزنی فرهنگی وی در ترکیه که چهار سال طول کشید. به این ترتیب، مدت اقامت او در ترکیه به شش سال رسید. وی متجاوز از ده، دوازده هزار جلد از کتاب‌های خطی موجود در کتابخانه‌های ترکیه را بررسی کرد و یادداشت‌هایی تهیه نمود.
مینوی، ظهر روز چهارشنبه ششم بهمن‌ماه ۱۳۵۵ش، درحالی‌که بیست و چهار ساعت پیش از مرگش آخرین نمونه چاپی داستان سیاوش را تصحیح و اجازه چاپ داده بود، بر اثر سکته قلبی درگذشت.
۱. تصحیح و چاپ دیوان ناصرخسرو با مقدمه
سید حسن تقی‌زاده؛
۲. ترجمه فارسی رساله لوحه‌های زر و سیم داریوش، مکشوف در همدان، نوشته پرفسور ارنست هرتسفلد به فرانسه؛
۳. نامه تنسر؛
۴. تصحیح و مقابله شاهنامه فردوسی؛
۵. اطلال شهر پارسه تخت جمشید؛
۶. شاهنشاهی ساسانیان؛
۷. تصحیح داستان ویس و رامین تالیف فخرالدین اسعد گرگانی؛
۸. مازیار، بررسی تاریخی همراه با یک درام از زندگی مازیار به قلم صادق هدایت؛
۹. تصحیح و تحشیه نوروزنامه خیام؛
۱۰. سیاست‌نامه، با تصحیح و تحشیه سید عبدالرحیم خلخالی که دوسوم آن به‌وسیله مینوی تصحیح شده است؛
۱۱. تصحیح رساله در امر
مالیات از
خواجه نصیرالدین طوسی با همکاری ولادیمیر مینورسکی؛
۱۲. اقبال لاهوری شاعر پارسی‌گوی پاکستان، بحث در آثار و افکار او؛
۱۳. علامت مصدری (ئیت) در
زبان فارسی؛
۱۴. مصنفات افضل‌الدین
محمد مرقی کاشانی، با همکاری یحیی مهدوی؛
۱۵. تصحیح عیون الحکمة، تالیف
ابن‌سینا، با همکاری یحیی مهدوی؛
۱۶. پانزده گفتار (بحث درباره چند تن از رجال ادب اروپا از اومیروس تا برناردشاو)؛
۱۷. کابوس‌نامه فرای (بررسی در مورد جعل نسخه‌های خطی)؛
۱۸. تصحیح تحریمة القلم (منظومه از سنایی غزنوی)؛
۱۹. تصحیح السعادة و الاسعاد، تالیف ابوالحسن العامری (عربی)؛
۲۰. آزادی و آزادفکری (مجموعه مقالات)؛
۲۱. تصحیح ترجمه کلیلة و دمنة؛
۲۱. فهرست نسخه‌های خطی فارسی در کتابخانه چستر بیتی؛
۲۲. اصلاح یا تغییر الفبا؛
۲۳. تصحیح سیرت جلال‌الدین منکبرنی، تصنیف
شهاب‌الدین محمد خرندزی؛
۲۴. هفتاد سالگی فرّخ؛
۲۵. فردوسی و شعر او؛
۲۶. یادنامه ایرانی مینورسکی؛
۲۷. نقد حال (مجموعه مقالات)؛
۲۸. تاریخ و فرهنگ؛
۲۹. داستان‌ها و قصه‌ها؛
۳۰. عمر دوباره (مجموعه گفتارها و نوشته‌ها)؛
۳۱. تصحیح تنکسوق‌نامه یا طب اهل ختا، تالیف
رشیدالدین فضل‌الله همدانی؛
۳۲. وقف‌نامه ربع رشیدی، تالیف رشیدالدین فضل‌الله همدانی، با همکاری ایرج افشار؛
۳۳. احوال و اقوال شیخ ابوالحسن خرقانی، اقوال
اهل تصوف درباره او به ضمیمه منتخب نور العلوم منقول از نسخه خطی لندن، با مقدمه مینوی؛
و....
آرین‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، ج۳، ص۱۷۹ - ۲۲۰، چاپ چهارم، ۱۳۸۲، تهران، انتشارات زوار.
•
ویکی نور، برگرفته از مقاله «مینوی، مجتبی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۹/۲۵.
