قضایا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قضایا یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای
مرکب تام قابل
صدق و کذب است.
[ویرایش]
هر قولی که مشتمل بر اثبات یا نفی خبری باشد، و بر خلاف
انشاء، قابل تصدیق و تکذیب باشد، قضیه نامیده می‌شود.
علّامه حلّی در تعریف قضیه می‌گوید: قضیه، قولی است مرکب که در آن حکم شده باشد به صدق جزء دوم بر همان چیزی که جزء اول بر آن صدق می‌کند (صورت اوّل)، یا به تبعیت و مصاحبت جزء دوم نسبت به جزء اول (صورت دوّم)، یا به معاندت و تباین جزء دوم با جزء اول (صورت سوّم)، و یا به سلبِ (اتحاد، تابعیت و تباینِ) جزء دوم از جزء اول (صورت چهارم).
صورت اول را
قضیه حملیه، و صورت دوم را
قضیه شرطیه متصله، و صورت سوم را
قضیه شرطیه منفصله می‌گویند.
مثال صورت اول (قضیه حملیه): "انسان حیوان است" که جزء اول "محکومٌ علیه"، و جزء دوم "محکومٌ به" است، و نیز مشتمل بر جزء دیگری است که "رابطه" نام دارد. لکن دو جزء اول جزء مادی هستند و رابطه، جزء صوری است که گاهی ذکر و گاهی حذف می‌شود.
مثال صورت دوم (قضیه شرطیه متصله): "اگر خورشید طلوع کرده باشد روز موجود است" که به مصاحبت و تبعیت وجود روز نسبت به طلوع خورشید حکم شده است.
مثال صورت سوم (قضیه شرطیه منفصله): "عدد یا زوج است یا فرد" که به مباینت و تعاند جزء اوّل با جزء دوم حکم کرده‌ایم.
مثال صورت چهارم: "چنین نیست که انسان حیوان است" و "چنین نیست که اگر خورشید طلوع کرده باشد روز موجود است" و "چنین نیست که عدد یا زوج است یا فرد".
علاوه بر اجزای مادی (محکومٌ علیه و محکومٌ به) و صوری (رابط) که اجزای ذاتی قضیه هستند و هر قضیه‌ای خالی از آنها نیست، اجزای دیگری نیز در قضیه هست که مقتضای ذات قضیه نیست مانند
ادات سلب و
جهت، که در بعضی از قضایا ذکر می‌شوند و در بعضی دیگر ذکر نمی‌شوند. در کتاب‌های منطقی از نام‌های دیگری هم برای قضیه استفاده شده مثل: اخبار، خبر، حکم و قول جازم.
[ویرایش]
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. •
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. [ویرایش]
[ویرایش]
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضایا»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶.
