[ویرایش] داستاناصحاب کهف، آن غارنشینان یکتاپرستی که از نظام شرک آلود دقیانوس به غار پناهنده شده و پس از ۳۰۹ سال، خواب در آن غار، پس از تغییر حکومت و زوال دقیانوس به شهر بازگشتند، در آیات ۹ تا۲۶ این سوره بازگو شده و نام سوره نیز برگرفته از همین آیات است.
[ویرایش] این سوره با انذار و تبشیر به اعتقادحق و عمل صالح، دعوت می‌کند، هم چنان که از دو آیه اولش بوی این معنا استشمام می‌شود، و نیز از آیه آخر سوره که می‌فرماید فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربه احدا.
[ویرایش] در این سوره مساله نفی فرزند داشتن خدا مورد عنایت و توجه زیادی واقع شده است، نظیر اختصاص دادن تهدید و انذار به کسانی که برای خدا فرزند قائل شده‌اند، یعنی بعد از آن که می‌فرماید: لینذر باسا شدیدا من لدنه مجددا می‌فرماید: و ینذر الذین قالوا اتخذ الله ولدا. پس در این آیه روی سخن با دوگانه پرستان است، که قائل به فرزندی ملائکه و جن و مصلحین بشر برای خدا هستند، و همچنین خطاب به نصاری است که قائل به فرزندی مسیح برای اویند. و شاید روی سخن به یهود هم باشد، چون خود قرآن از یهود نقل کرده که گفته‌اند: عزیر، پسر خدا است.
[ویرایش] بعید نیست، همانگونه که اشاره شد، کسی بگوید که غرض از نزول این سوره بیان سه داستان عجیب است که در قرآن کریم جز در این سوره ذکر نشده، یکی قصه اصحاب کهف و دیگری داستانموسی و آن جوانی که در راه به سوی مجمع البحرین دیدار نمود، و سوم حکایتذی القرنین، و آن گاه از این سه داستان در غرض سوره که اثبات نفی شریک و تشویق بر تقوی و ترس از خدا است استفاده کند.
[ویرایش] گفته شده: این سوره به طوری که از سیاق آیاتش استفاده می‌شود در مکه نازل شده است. اما بعضی از مفسران آیه و اصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم... را از مکی بودن استثناء کرده‌اند.
