تربت امام حسین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تربت، اصطلاحی در فرهنگ شیعی که صرفاً به خاکی که از اطراف قبر امام حسین علیه‌السلام برداشته می‌شود، اطلاق می‌گردد.

فهرست مندرجات

۱ - معنای تربت در لغت و اصطلاح
۲ - معنای مجازی تربت
۳ - احترام و تقدس تربت
       ۳.۱ - اشاره حضرت عیسی به تربت
۴ - تربت سرخ کربلا
       ۴.۱ - آوردن تربت سرخ توسط جبرئیل
       ۴.۲ - راویان این حدیث
       ۴.۳ - معجزه بودن مفاد این احادیث
       ۴.۴ - تفصیل ماجرای روایت
       ۴.۵ - در منابع شیعی
       ۴.۶ - تربت سرخ در ادعیه
۵ - احادیث علی (ع) درباره تربت
۶ - نقل روایت ام‌سلمه توسط امام (‌ع)
۷ - روایات ائمه ‌(ع) درباره تربت
       ۷.۱ - عناوین تربت در روایات
       ۷.۲ - حالت رضا (ع) در مواجه با تربت
       ۷.۳ - علاقه فرشتگان به تربت
۸ - آثار تربت
       ۸.۱ - شفابخش بودن تربت
              ۸.۱.۱ - شرط شفابخش بودن
              ۸.۱.۲ - اجماع فقها بر شفاخواهی
              ۸.۱.۳ - روایات موثق در شفاخواهی
              ۸.۱.۴ - تربت دیگر شهدا
              ۸.۱.۵ - فرهنگ شیعیان
       ۸.۲ - ایمنی از ترس توسط تربت
              ۸.۲.۱ - سنت رضا (ع) در تربت
       ۸.۳ - برکت تربت
       ۸.۴ - برداشتن کام نوازاد با تربت
       ۸.۵ - ایمنی از عذاب قبر
       ۸.۶ - آثار دیگر تربت
       ۸.۷ - اختلاف در شرط حصول آثار
۹ - بهترین سجده‌گاه
       ۹.۱ - سنت صادق (ع) در سجده بر تربت
       ۹.۲ - رقت قلب با تربت
       ۹.۳ - قدیم‌ترین متن درباره مُهر تربت
۱۰ - استحباب ذکر با تسبیح تربت
       ۱۰.۱ - جنس تسبیح حضرت فاطمه (س)
       ۱۰.۲ - مقایسه تربت حمزه و حسین (ع)
       ۱۰.۳ - فضیلت در دست گرفتن تربت
۱۱ - احکام پختن تربت
       ۱۱.۱ - اختلاف فقها در حکم
       ۱۱.۲ - اوج بحث از نظر زمانی
۱۲ - احکام دیگر تربت
       ۱۲.۱ - نجس کردن تربت
       ۱۲.۲ - شرط قرار دادن تربت نزد میت
       ۱۲.۳ - توهین به تربت
       ۱۲.۴ - خوردن تربت
       ۱۲.۵ - افطار با تربت
       ۱۲.۶ - مقدار خوردن تربت
       ۱۲.۷ - تفاوت گل ارمنی و تربت
       ۱۲.۸ - خوردن تربت دیگر امامان (ع)
       ۱۲.۹ - خرید و فروش تربت
       ۱۲.۱۰ - محدوده برداشتن تربت
       ۱۲.۱۱ - آداب استفاده از تربت
۱۳ - آثار نوشته شده درباره تربت
       ۱۳.۱ - آثار چاپ شده
       ۱۳.۲ - آثار چاپ نشده
۱۴ - فهرست منابع
۱۵ - پانویس
۱۶ - منبع

معنای تربت در لغت و اصطلاح

[ویرایش]

تربت در لغت به معنای «خاک» است
[۱] لسان العرب، ج۱، ص۲۲۷.    
[۲] القاموس المحیط، ج۱، ص۳۹.    
و در فرهنگ شیعی صرفاً به خاکی که از اطراف قبر امام حسین علیه‌السلام برداشته می‌شود، اطلاق می‌گردد.
برخی احتمال داده‌اند که به خاکی که از اطراف هر قبر مقدّسی، همچون قبر امامان و پیامبران و شهیدان و صالحان، برداشته می‌شود، تربت می‌گویند، ولی معنای شایع یا منحصر آن خاک قبر امام حسین علیه‌السلام است و مراد از کلمه «الطین» یا «طین القبر» هم در روایات ائمه علیهم‌السلام به احتمال بسیار همین معناست.
[۳] الفوائد الملیّة لشرح الرسالة النفلیّة، ص۲۱۱.
[۴] الحدائق الناضرة، ج۷، ص۲۶۱.    
[۵] ریاض المسائل، ج۲، ص۲۲۸.    
[۶] الارض و التربة الحسینیة، ص۲۴۷.
[۷] الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۲۷ـ۲۸.


معنای مجازی تربت

[ویرایش]

تربت گاه مجازاً به معنای «گور»، به‌ویژه مزار صالحان، به کار می‌رود.
[۸] کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۱، ص۹۹.
[۹] کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۱۳۷.
[۱۰] کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۲۲۷.
[۱۱] کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۲۶۰.
[۱۲] تهذیب الاحکام، ج۶، ص۲۲.    
[۱۳] دهخدا، ذیل واژه تربت.

ابوریحان بیرونی
[۱۴] آثار الباقیة، ص۳۲۹.
از مزار امام حسین علیه‌السلام با تعبیر «تربت مسعوده» یاد کرده است.

احترام و تقدس تربت

[ویرایش]

تربت همواره نزد شیعیان محترم و مقدس و «شعار» آنان بوده است.
[۱۵] الارض و التربة الحسینیة، ص۳۲.

در حدیث و فقه شیعی آثار و آداب و احکام ویژه‌ای دارد.

← اشاره حضرت عیسی به تربت


بنابر حدیثی، حضرت عیسی، ضمن اِخبار از شهادت امام حسین علیه‌السلام برای حواریون، به حرمت تربت ایشان اشاره کرده است.
[۱۶] کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۵۳۱۵۳۲.    

[۱۷] ابن بابویه، الامالی، ص۶۹۵.    
[۱۸] خاک بهشت، ص۲۲.


تربت سرخ کربلا

[ویرایش]

در برخی روایات به عنوان تربت سرخ کربلا اشاره شده است که اشعار به واقعه‌ای دارد که به بررسی آن پرداخته می‌شود.

← آوردن تربت سرخ توسط جبرئیل


احادیث متعددی در منابع شیعه و اهل‌ سنت، حاکی از آگاهی پیامبر اکرم از شهادت امام حسین، روایت شده و در برخی از آن‌ها آمده است که جبرائیل (یا فرشته‌ای دیگر) تربت سرخ کربلا را برای پیامبر آورد که سبب تأثر آن حضرت شد.
به سبب وجود تفاوت‌هایی در این احادیث، به‌ویژه درباره فرشته‌ای که تربت را آورده است، برخی احتمال تعدد این واقعه را مطرح کرده‌اند.
[۱۹] عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج۱، ص۱۲۴۱۳۱.    
[۲۰] سیرتنا و سنتنا، ص۵۳ـ۱۲۹.
[۲۱] خاک بهشت، ص۵۱.


← راویان این حدیث


این احادیث از طریق زنان و مردان صحابی، از جمله شماری از همسران پیامبر، از پیامبر روایت شده است.
[۲۲] المسند، ج۱۱، ص۲۰۷ـ۲۰۸.
[۲۳] شرح‌الاخبار فی فضائل الائمة‌الاطهار، ج۳، ص۱۳۴۱۳۵.    
[۲۴] الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۲۹.    
[۲۵] فضل زیارة الحسین، ص۹۱۹۲.    
[۲۶] طوسی، الامالی، ص۳۱۴.
[۲۷] مناقب آل‌ابی طالب، ج۴، ص۶۳.
[۲۸] خاک بهشت، ص۵۲.
[۲۹] الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۱۵۰ـ۱۵۱.
[۳۰] الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۱۵۳.
[۳۱] الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۱۸ـ۲۵۳.
[۳۲] الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۶۲ـ۲۶۴.


← معجزه بودن مفاد این احادیث


در برخی منابع، مُفاد این احادیث از جمله معجزات پیامبر به‌شمار آمده است.
[۳۳] ابونعیم، دلائل النبوة، ص۵۵۳.
[۳۴] بیهقی، دلائل النبوة، ج۶، ص۴۶۸ـ۴۷۰.


← تفصیل ماجرای روایت


بر طبق این احادیث، که بیشتر آن‌ها از طریق ام‌سَلَمه نقل شده،
[۳۵] الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۱۸ـ۲۴۲.
پیامبر تربتی را که جبرائیل برای وی آورد، به ام‌سلمه داد و او آن را در شیشه‌ای (یا پیراهن یا روسری خود) نهاد، آن‌گاه پیامبر اکرم خونْ‌رنگ شدن تربت را در روز عاشورا نشانه شهادت امام حسین علیه‌السلام معرفی کرد.
[۳۶] موصلی، مسند، ج۶، ص۱۲۹ـ۱۳۰.
[۳۷] الهدایة الکبری، ص۲۰۲۲۰۳.    
[۳۸] کامل الزیارات، ص۵۹ـ۶۱.
[۳۹] المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۰۸.
[۴۰] فضل زیارة الحسین، ص۹۲.    
[۴۱] ابن بابویه، الامالی، ص۲۰۲.    
[۴۲] المستدرک علی الصحیحین، ج۵، ص۵۶۷.

خونْ‌رنگ شدن تربت در روز عاشورا در برخی گزارش‌های دیگر نیز آمده است.
[۴۳] دارالسلام، ص۵۴۲.
[۴۴] داستان‌های شگفت، ص۱۲۳ـ۱۲۴.


← در منابع شیعی


در منابع شیعی، این احادیث به واسطه حدود ده راوی از پیامبر اکرم و امام باقر و امام صادق نقل شده است.
[۴۵] طوسی، الامالی، ص۳۱۴ـ۳۱۸.
[۴۶] طوسی، الامالی، ص۳۳۰.
[۴۷] ابن بابویه، الامالی، ص۲۰۲.    
[۴۸] مکارم الاخلاق، ج۱، ص۴۲۸.

در برخی از آن‌ها اشاره شده که پیامبر به ام‌سلمه مقداری تربت داده، در حدیثی آمده که این تربت تا هنگام مرگِ ام‌سلمه نزد وی بوده
[۴۹] کامل الزیارات، ص‌۶۰.
و بنابر روایتی آن تربت نزد امام باقر علیه‌السلام بوده است.
[۵۰] طوسی، الامالی، ص۳۱۶.


← تربت سرخ در ادعیه


در برخی دعاها نیز به ماجرای تربت آوردن جبرائیل اشاره یا تصریح شده است.
[۵۱] کامل الزیارات، ص۲۸۰.
[۵۲] کامل الزیارات، ص۲۸۲.

[۵۳] کامل الزیارات، ص۲۸۴ـ۲۸۵.
[۵۴] بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۱۸.    
[۵۵] بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۲۹.    


احادیث علی (ع) درباره تربت

[ویرایش]

از حضرت علی احادیثی درباره تربت امام حسین نقل شده است، از جمله آن‌که آن حضرت هنگام عبور از کربلا در جنگ صفین، حدیث پیامبر را در شأن تربت برای اصحاب نقل کردند.
[۵۶] وقعة صفین، ص۱۴۰.    
[۵۷] ترجمة الامام الحسین و مقتله، من القسم غیرالمطبوع من کتاب الطبقات الکبیر، ص۴۸ـ۴۹.
[۵۸] ابن‌ حنبل، المسند، ج۱، ص۴۴۶.
[۵۹] ابویعلی موصلی، مسند، ج۱، ص۲۹۸.
[۶۰] ترجمة ریحانة رسول الله الامام المَفْدیّ فی سبیل الله الحسین بن علی بن ابی طالب من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۳۴ـ۲۳۵.

ظاهراً این حدیث دو بار، هنگام رفتن امام علی به صفّین و هنگام بازگشت از آن، در کربلا شنیده شده است.
[۶۱] الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۳۶۵ـ۳۶۶.

در حدیثی دیگر، از آگاهی حضرت علی نسبت به تربت محل شهادت امام حسین علیه‌السلام سخن رفته است.
[۶۲] ترجمة الامام الحسین و مقتله، من القسم غیرالمطبوع من کتاب الطبقات الکبیر لابن سعد، ص۴۸.
[۶۳] کامل الزیارات، ص۷۲.

بنابر حدیثی، آن حضرت هنگام عبور از کربلا ضمن گریستن و اشاره به واقعه عاشورا، حرمت تربت آن‌جا را یادآور شدند.
[۶۴] قرب الاسناد، ص۲۶.
[۶۵] کامل الزیارات، ص۲۶۹ـ۲۷۰.


نقل روایت ام‌سلمه توسط امام (‌ع)

[ویرایش]

امام حسین نیز هنگام رسیدن به کربلا، حدیث ام‌سلمه را درباره تربت نقل کردند.
[۶۶] تذکرة الخواص، ص۲۲۵.

بنابر روایات، ام‌سلمه این حدیث را هنگام حرکت آن حضرت از مدینه برای ایشان نقل کرده بود.
[۶۷] الهدایة الکبری، ص۲۰۲۲۰۳.    
[۶۸] اثبات الوصیة، ص۱۶۵.
[۶۹] الثاقب فی المناقب، ص۳۳۰۳۳۱.    
[۷۰] الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۱۸ـ۲۲۱.


روایات ائمه ‌(ع) درباره تربت

[ویرایش]

در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام‌ اشارات زیادی به تربت امام حسین علیه‌السلام شده است.

← عناوین تربت در روایات


دیگر امامان معصوم نیز درباره تربت سخن گفته‌اند و با اوصاف «مبارکه» و «طاهره» و «مِسکه مبارکه» آن را ستوده و بر فضیلت آن تأکید کرده‌اند.
[۷۱] کامل الزیارات، ص۲۶۷ـ۲۶۸.
[۷۲] کامل الزیارات، ص۲۷۰ـ۲۷۱.
[۷۳] المزار، ص۲۳.    
[۷۴] اصل در اصول الستة عشر، ص۱۶ـ۱۷.
[۷۵] بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۲۸۱۳۲.    


← حالت رضا (ع) در مواجه با تربت


امام رضا هنگام برداشتن تربت، آن را بوییده و گریسته است.
[۷۶] بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۳۱.    


← علاقه فرشتگان به تربت


در برخی احادیث از علاقه فرشتگان به تربت سخن رفته است.
[۷۷] کامل الزیارات، ص۶۸.
[۷۸] المزار، ص۱۵۱.    
[۷۹] خاک بهشت، ص۴۹.


آثار تربت

[ویرایش]

در متون حدیثی و فقهی آثار متعددی برای تربت ذکر شده است.

← شفابخش بودن تربت


در احادیث گفته شده که تربت شفابخش بیماری‌هاست.

←← شرط شفابخش بودن


شرط تأثیر تربت و شفابخش بودن آن، اعتقاد به آن یا اعتقاد به امامت امام حسین دانسته شده است.
[۸۰] الاصول الکافی، ج۴، ص۵۸۸.    
[۸۱] فضل زیارة الحسین، ص۹۱.    
[۸۲] مصباح المتهجّد، ص۷۳۲ـ۷۳۴.
[۸۳] المزار الکبیر، ص۳۶۱۳۶۳.    
[۸۴] بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۱۸ به بعد.    

برخی احادیث شیوه برداشتن تربت یا خوردن آن را نیز مؤثر دانسته‌اند.
[۸۵] المحاسن، ج۲، ص۵۰۰.    
[۸۶] الاصول الکافی، ج۴، ص۲۴۳.    
[۸۷] علل الشرایع، ج۲، ص۴۱۰.    
[۸۸] طوسی، الامالی، ص۳۱۷.
[۸۹] مصباح المتهجّد، ص۸۲۶.


←← اجماع فقها بر شفاخواهی


شفاخواهی از تربت مورد اجماع فقهای امامی بوده
[۹۰] الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۵.    
و آثاری درباره آن نوشته شده است.

←← روایات موثق در شفاخواهی


گزارش‌های بسیاری از زبان راویان موثق درباره اثر تربت در دست است.
[۹۱] طوسی، الامالی، ص۳۱۹ـ۳۲۰.
[۹۲] دارالسلام، ص۵۴۲.
[۹۳] فوائد الرضویة، ج۲، ص۶۹۵.
[۹۴] احسن الجزاء فی اقامة العزاء علی سیدالشهداء، ج۲، ص۲۰۴ـ۲۰۶.
[۹۵] خاک بهشت، ص۱۰۹ـ۱۱۰.
[۹۶] خاک بهشت، ص۱۱۵ـ۱۱۶.


←← تربت دیگر شهدا


شفاخواهی از تربت حمزه، عموی پیامبر، و دیگر شهدا و صالحان نیز از دیرباز در میان مسلمانان مرسوم بوده است.
[۹۷] وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۶۹.
[۹۸] وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۱۱۶.
[۹۹] وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۲، ص۵۴۴.
[۱۰۰] احسن الجزاء فی اقامة العزاء علی سیدالشهداء، ج۲، ص۱۷۹ـ۱۸۲.


←← فرهنگ شیعیان


سنت استشفا از تربت امام حسین علیه‌السلام برای درمان بیماری‌ها در فرهنگ عمومی شیعیان چندان فراگیر شده که در تعریف تربت در فرهنگ‌نامه‌های فارسی نیز درج شده است.
[۱۰۱] دهخدا، ذیل واژه تربت.
[۱۰۲] داعی الاسلام، ذیل واژه تربت.
[۱۰۳] فرهنگ جامع فارسی، ذیل واژه تربت.
[۱۰۴] مصاحبه با آیة‌الله جعفر سبحانی، ص۱۸۴.
[۱۰۵] آیة‌الله بروجردی در بروجرد، ص۳۳۱ـ۳۳۲.


← ایمنی از ترس توسط تربت


اثر دیگر تربت، ایمنی از ترس است و بر همراه داشتن آن در احادیث تأکید شده است.
[۱۰۶] کامل الزیارات، ص۲۷۸ـ۲۸۰.
[۱۰۷] تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۵.    
[۱۰۸] طوسی، الامالی، ص۳۱۸.


←← سنت رضا (ع) در تربت


امام رضا علیه‌السلام در هر محموله‌ای، مانند پارچه، اندکی تربت می‌گذاشته
[۱۰۹] کامل الزیارات، ص۲۷۸.
و این کار گویا برای ایمنیِ آن بوده است.
[۱۱۰] الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۱۳۰.


← برکت تربت


بنابر منابع، به همراه داشتن تربت برکت دارد.
[۱۱۱] کامل الزیارات، ص۲۷۸.
[۱۱۲] جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۱۸، ص۱۶۲.    


← برداشتن کام نوازاد با تربت


در احادیث به کام برداشتن نوزادان با تربت سفارش شده و فقها آن را مستحب دانسته
[۱۱۳] الاصول الکافی، ج۶، ص۲۴.    
[۱۱۴] المقنعة، ص۵۲۱.    
[۱۱۵] المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، ص۱۵۶.    
[۱۱۶] المهذب، ج۲، ص۲۵۹.    
[۱۱۷] الوسیلة الی نیل الفضیلة، ص۳۷۲.
[۱۱۸] الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۷، ص۱۳۱.    
و هدیه دادن آن را توصیه کرده‌اند.
[۱۱۹] الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    


← ایمنی از عذاب قبر


فقهای امامی اتفاق نظر دارند که تربت نهادن به همراه میت برای ایمنی او از عذاب قبر مستحب است،
[۱۲۰] الخلاف، ج۱، ص۷۰۶.    
[۱۲۱] المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۰۰۳۰۱.    
اما در شیوه انجام دادن این کار اختلاف نظر دارند.
[۱۲۲] الفقه المنسوب للامام الرضا، ص۱۸۴.    
[۱۲۳] مصباح المتهجّد، ص۲۰.
[۱۲۴] الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، ص۲۵۰.    
[۱۲۵] السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۶۵.    
[۱۲۶] المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۰۱.    
[۱۲۷] تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۹۵.    
[۱۲۸] ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۲، ص۲۱.    

برخی فقها مستند این استحباب را صرفاً متبرک بودن تربت دانسته‌اند،
[۱۲۹] ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۲، ص۲۱.    
[۱۳۰] مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۲، ص۱۳۹.    
ولی این عمل مستند به حدیث است.
[۱۳۱] تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۶.    
[۱۳۲] مصباح المتهجّد، ص۷۳۵.
[۱۳۳] الاحتجاج، ج۲، ص۳۱۱.    
[۱۳۴] الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۴، ص۱۱۲.    
[۱۳۵] وسائل الشیعة، ج۳، ص۳۰.    
[۱۳۶] تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۹۵.    
[۱۳۷] ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۲، ص۲۱.    

استحباب کتابت شهادتین بر روی کفن و نیز نوشتن نام امامان بر آن با تربت امام حسین، مورد اتفاق نظر فقهای امامی است، درباره نحوه کتابت آن اختلاف‌ نظرهایی در میان فقیهان دیده می‌شود.
[۱۳۸] المقنعة، ص۷۸.    
[۱۳۹] تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۰۹.    
[۱۴۰] مصباح المتهجّد، ص۱۸.
[۱۴۱] السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۶۲.    
[۱۴۲] کشف اللثام عن قواعد الاحکام، ج۲، ص۲۹۸.    
[۱۴۳] جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۴، ص۲۳۱.    


← آثار دیگر تربت


برای تربت آثار دیگری هم ذکر شده است، از جمله زیاد شدن روزی و علم نافع و عزت یافتن و رفع فقر و ظهور هرگونه اثر نیک و پسندیده.
[۱۴۴] کامل الزیارات، ص۲۷۷.
[۱۴۵] کامل الزیارات، ص۲۸۲ـ۲۸۵.
[۱۴۶] طب الائمة، ص۵۲.
[۱۴۷] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،، ج۸، ص۲۳۷.    
[۱۴۸] الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۱۰۹.
[۱۴۹] قمقام زخّار و صمصام بتار، ص۶.


← اختلاف در شرط حصول آثار


درباره برخی آثار تربت این بحث مطرح شده است که آیا این آثار با خوردن تربت حاصل می‌شود یا ناشی از همراه داشتن آن است.
[۱۵۰] مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۱۶۳.    
[۱۵۱] الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۶۷.
[۱۵۲] الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۷۷.


بهترین سجده‌گاه

[ویرایش]

بنابر احادیث و کتب فقهی، تربت بهترین چیزی است که می‌توان در سجده پیشانی را بر آن گذاشت.
[۱۵۳] من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۶۸.    
[۱۵۴] الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
[۱۵۵] الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۷، ص۲۶۰.    
[۱۵۶] مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۵، ص۲۶۶.    


← سنت صادق (ع) در سجده بر تربت


در برخی روایات آمده که امام صادق علیه‌السلام مقداری از تربت امام حسین را که در کیسه‌ای ابریشمی و زرد رنگ نگه می‌داشته، هنگام نماز بر سجاده خود می‌ریخته و بر آن سجده می‌کرده است.
[۱۵۷] مصباح المتهجّد، ص۷۳۳.
[۱۵۸] ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۱۵.
[۱۵۹] بحارالانوار، ج۸۲، ص۱۵۳.    
[۱۶۰] الارض و التربة الحسینیة، ص۳۹.


← رقت قلب با تربت


به موجب برخی متون حدیثی و فقهی، سجده کردن بر تربت و تسبیح گفتن با تربت باعث رقت قلب می‌گردد.
[۱۶۱] روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۷۷.


← قدیم‌ترین متن درباره مُهر تربت


قدیم‌ترین متن درباره مُهر تربت ــ که با تعبیر «لوحٌ مِنْ طینِ القبر» از آن یاد شده ــ در توقیعی از امام عصر آمده که در سال ۳۰۸ در پاسخ به سؤالات محمد بن عبدالله بن جعفر حِمیَری صادر شده است.
پرسش از فضیلت مهر تربت در این تاریخ نشان می‌دهد که هنوز استفاده از مهر تربت فراگیر نبوده است.

استحباب ذکر با تسبیح تربت

[ویرایش]

در توقیع امام عصر و احادیث دیگر بر استحباب ذکر گفتن با تسبیح تربت تأکید شده است.
[۱۶۲] المزار، ص۱۵۰۱۵۱.    
[۱۶۳] اعلام الوری باعلام الهدی، ص۲۸۱.
[۱۶۴] المزار الکبیر، ص۳۶۶۳۶۸.    
[۱۶۵] وسائل الشیعة، ج۶، ص۴۵۵۴۵۶.    
[۱۶۶] بحارالانوار، ج۸۲، ص۳۳۳.    
[۱۶۷] بحارالانوار، ج۸۲، ص۳۴۰.    

شهید اول این احادیث را متواتر خوانده است.
[۱۶۸] الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    


← جنس تسبیح حضرت فاطمه (س)


بنابر حدیثی از امام صادق، تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام نخست از نخ پشمیِ تابیده بود که عدد تکبیرات بر آن گره زده شده بود.
با شهادت حمزه بن عبدالمطلب در جنگ احد، حضرت فاطمه از تربت وی تسبیح ساختند.
پس از شهادت امام حسین ساختن تسبیح تربت آن حضرت معمول شد.

← مقایسه تربت حمزه و حسین (ع)


در حدیث دیگری از امام صادق، تسبیح تربت حمزه با تسبیح تربت امام حسین مقایسه و تربت امام حسین برتر دانسته شده است.
[۱۶۹] المزار، ص۱۵۰۱۵۱    

از این روایت بر می‌آید که دستِ‌کم تا زمان امام صادق هنوز ساختن تسبیح از تربت حمزه مرسوم بوده است.
[۱۷۰] وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۱۱۶.


← فضیلت در دست گرفتن تربت


در روایات بر ثوابِ در دست گرفتن تسبیح تربت امام حسین علیه‌السلام، حتی بدون گفتن ذکر، تأکید شده است،
[۱۷۱] مصباح المتهجّد، ص۷۳۵.
[۱۷۲] تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۵۷۶.    
[۱۷۳] الاحتجاج، ج۲، ص۵۸۳.
[۱۷۴] المزار، ص۱۵۲.    
ولی ظاهراً استفاده از تسبیح تربت نیز همچون مهر تربت تا سال ۳۰۸ (تاریخ مکاتبه حمیری) هنوز سنّتی فراگیر نشده بوده است.

احکام پختن تربت

[ویرایش]

در ساختن مهر و تسبیح، پختن تربت برای ماندگاری آن بسیار مفید است و همین موضوع بحث فقهی سجده بر تربت پخته را به میان آورده است.

← اختلاف فقها در حکم


برخی فقها آن را جایز و شماری آن را مکروه دانسته‌اند.
[۱۷۵] المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، ص۱۵۶.
[۱۷۶] الوسیلة الی نیل الفضیلة، ص۹۱.    
[۱۷۷] الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
[۱۷۸] الفوائد الملیّة لشرح الرسالة النفلیّة، ص۲۱۱.
[۱۷۹] الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۷، ص۲۶۰۲۶۱.    
[۱۸۰] جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۸، ص۴۱۴.    


← اوج بحث از نظر زمانی


این موضوع در قرن دهم ــ پس از آن‌که یکی از دانشمندان، سجده بر تربت پخته را تحریم کرد
[۱۸۱] رسائل المحقق الکرکی، ج۲، ص۹۱.    
ــ به بحثی جدّی بدل شد، به طوری که محقق کرکی، در ۹۳۳ رساله‌ای در اثبات جواز آن نوشت.
برخی این رساله را در رد فاضل قطیفی دانسته‌اند، مباحثات وی با محقق کرکی معروف است.
[۱۸۲] بحارالانوار، ج۱۰۵، ص۷۹.    
[۱۸۳] امین، ج۸، ص۲۱۰.
[۱۸۴] الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۴۸ـ۱۴۹.


احکام دیگر تربت

[ویرایش]

با توجه به قداست تربت، احکام خاصی برای آن در کتب فقهی ذکر شده است.

← نجس کردن تربت


از جمله احکام آن‌که نجس کردن تربت حرام و برطرف کردن نجاست از آن واجب است، حتی نجس کردن تربت ممکن است نشانه کفر باشد.
[۱۸۵] مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱، ص۲۶۷.    
[۱۸۶] تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۱۲۷.    
[۱۸۷] جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۸، ص۳۳۵.    
[۱۸۸] الارض و التربة الحسینیة، ص۱۷۵.
[۱۸۹] ذخیرة‌المعاد فی شرح الارشاد، ج۱، ص۱۸.    


← شرط قرار دادن تربت نزد میت


همچنین تربتی که همراه میت نهاده می‌شود، باید به گونه‌ای قرار گیرد که موجب بی‌احترامی به آن نشود.
[۱۹۰] العروة الوثقی، ج۲، ص۸۲.    
[۱۹۱] مستمسک العروة الوثقی، ج۴، ص۱۹۹.    


← توهین به تربت


توهین به تربت آثار دنیوی ناگواری به همراه دارد.
[۱۹۲] طوسی، الامالی، ص۳۲۰.
[۱۹۳] دارالسلام فیما یتعلق بالرؤیا والمنام، ج۲، ص۲۸۳.


← خوردن تربت


خوردن خاک، حرام و خوردن تربت، فقط برای شفا، جایز است.
[۱۹۴] الاصول الکافی، ج۶، ص۲۶۵۲۶۶.    
[۱۹۵] الاصول الکافی، ج۶، ص۳۷۸.    
[۱۹۶] المهذب، ج۲، ص۴۲۹.    
[۱۹۷] الوسیلة الی نیل الفضیلة، ص۴۳۳.
[۱۹۸] شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۷۵۳.    
[۱۹۹] مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۱۶۲.    
[۲۰۰] الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۲۸ـ۳۰.


← افطار با تربت


در برخی احادیث و فتاوای فقهی، افطار با تربت جایز است، گرچه عده‌ای از فقها این امر را درست نمی‌دانند.
[۲۰۱] الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام، ص۲۱۰.    
[۲۰۲] تحف‌العقول عن آل‌الرسول، ص۴۸۸.
[۲۰۳] من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۷۴.    
[۲۰۴] مسارّ الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة، ص۳۱.    
[۲۰۵] الاقبال بالاعمال الحسنة، ص۲۸۱.
[۲۰۶] البیان، ص۱۱۳.    
[۲۰۷] ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۴، ص۱۷۵۱۷۶.    
[۲۰۸] بحارالانوار، ج۵۷، ص۱۶۱.    


← مقدار خوردن تربت


مقدار تربتی که برای شفا می‌توان خورد، اندک و حداکثر به مقدار یک نخود تعیین شده است.
[۲۰۹] الاصول الکافی، ج۶، ص۳۷۸.    
[۲۱۰] المهذب، ج۲، ص۴۲۹۴۳۰.    
[۲۱۱] السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۳۱۸.    
[۲۱۲] شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۷۵۳.    
[۲۱۳] بحارالانوار، ج۵۷، ص۱۶۱۱۶۲.    
[۲۱۴] الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۴۵ـ۴۷.


← تفاوت گل ارمنی و تربت


در برخی روایات و فتاوای فقهی، استفاده از گِل ارمنی برای درمان مجاز است، اما تربت برتر از آن است. فقها تفاوت‌های احکام این دو را برشمرده‌اند.
[۲۱۵] مصباح المتهجّد، ص۷۳۲.
[۲۱۶] شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۷۵۳.    
[۲۱۷] المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۴، ص۲۲۱.    
[۲۱۸] مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج۱۲، ص۶۹.    


← خوردن تربت دیگر امامان (ع)


در برخی روایات، خوردن تربت امامان دیگر نیز مجاز دانسته شده است، اما مورد پذیرش فقها و سازگار با برخی احادیث دیگر نیست.
[۲۱۹] کامل الزیارات، ص۲۸۰ـ۲۸۱.
[۲۲۰] عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۱۰۴.
[۲۲۱] بحارالانوار، ج۵۷، ص۱۵۶.    


← خرید و فروش تربت


از نظر فقها خرید و فروش تربت جایز است،
[۲۲۲] الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
[۲۲۳] المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۴، ص۲۲۱.    
[۲۲۴] الارض و التربة الحسینیة، ص۳۷۶.
ولی در برخی روایات از آن نهی شده است.
[۲۲۵] کامل الزیارات، ص۲۸۶.

در برخی روایات اثرات ناگواری برای خرید و فروش تربت گفته شده است.
[۲۲۶] معجزات و کرامات ائمة اطهار، ص۱۹۵.


← محدوده برداشتن تربت


محدوده‌ای از اطراف قبر امام حسین علیه‌السلام که از آن تربت برداشته می‌شود، در روایاتِ گوناگون بیست ذراع، بیست و پنج ذراع، هفتاد ذراع، یک میل، چهار میل، ده میل، یک فرسخ و پنج فرسخ ذکر شده است که به نظر فقها تمام آن‌ها می‌تواند درست باشد، بدین ترتیب که هرچه تربت به قبر امام حسین علیه‌السلام نزدیک‌تر باشد، احترام و اثر آن بیشتر است.
[۲۲۷] تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۱۷۲.    
[۲۲۸] مصباح المتهجّد، ص۷۳۱ـ۷۳۲.
[۲۲۹] المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۴، ص۲۲۰.    
[۲۳۰] الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۷، ص۳۲۷.    
[۲۳۱] مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج۲، ص۳۱۳.    
[۲۳۲] روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، ج۵، ص۳۷۰ـ۳۷۱.
[۲۳۳] مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۱۶۵۱۶۷.    


← آداب استفاده از تربت


برای برداشتن، خوردن یا به همراه داشتن تربت، دعاها و اعمال خاصی مانند غسل، خواندن آیاتی از قرآن و بوسیدن و بر چشم نهادن آن ذکر شده است.
[۲۳۴] کامل الزیارات، باب۹۳ـ۹۴.
[۲۳۵] طوسی، الامالی، ص۳۱۸.
[۲۳۶] الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص۴۷.
[۲۳۷] فلاح السائل، ص۶۲.
[۲۳۸] فلاح السائل، ص۲۲۴ـ۲۲۵.
[۲۳۹] المزار الکبیر، ص۳۶۳۳۶۶.    

به نظر فقها این آداب تأثیر تربت را بیشتر یا سریع‌تر می‌کند، ولی اصل تأثیر تربت بدان‌ها وابسته نیست.
[۲۴۰] مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج۱۱، ص۲۳۶.    


آثار نوشته شده درباره تربت

[ویرایش]

درباره تربت و آثار آن کتاب‌های زیادی به رشته تحریر در آمده است که برخی از‌ آن‌ها چاپ شده و برخی دیگر هنوز چاپ نشده است.

← آثار چاپ شده


احادیث راجع به تربت در منابع حدیثی بسیاری ذکر شده
[۲۴۱] کامل الزیارات، باب‌۱۷.
[۲۴۲] کامل الزیارات، باب‌۹۱ـ۹۵.
و آثار مستقلی نیز درباره تربت نوشته شده است، از جمله رسالة السجود علی التربة المشویّة اثر محقق کرکی، الارض و التربة الحسینیة از محمدحسین آل‌ کاشف الغطاء، الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة از ابوالمعالی کلباسی، خاک بهشت از مهدی صدری، سجده‌گاه در فضیلت سجده بر تربت از سیدمحمد امروهی هندی،
[۲۴۳] الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۴۷.
سجده‌گاه رسول در سجده بر تربت به زبان اردو از احمد سلطان مصطفوی چشتی.
[۲۴۴] الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۴۷.


← آثار چاپ نشده


برخی آثار چاپ نشده درباره تربت این‌هاست:
شرف التربة تألیف محمد بن بکران رازی،
[۲۴۵] الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۱۸۰.
[۲۴۶] رجال النجاشی، ص۳۹۴.    
شرف التربة تألیف ابوالمفضل شیبانی،
[۲۴۷] رجال النجاشی، ص۳۹۶.    
[۲۴۸] الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۱۸۰.
لمعة معانی به فارسی در اثبات فضیلت سجده بر تربت اثر سیدعلی رضوی لاهوری،
[۲۴۹] الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۵۴.
مثنوی شفانامه درباره اثر تربت سیدالشهدا علیه‌السلام سروده تائب تبریزی.
[۲۵۰] الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۹، ص۸۴.


فهرست منابع

[ویرایش]

• آقابزرگ طهرانی.
• محمدحسین آل‌ کاشف الغطاء، الارض و التربة الحسینیة، قم ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
• ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
• ابن‌ بابویه، الامالی، تهران ۱۳۶۲ ش.
• ابن‌ بابویه، علل الشرایع، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم.
• ابن‌ بابویه، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ ش.
• ابن‌ بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.
• ابن‌ بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ ش.
• ابن‌برّاج، المهذب، قم ۱۴۰۶.
• ابن‌ بسطام (حسین بن بسطام) و ابن‌بسطام (عبدالله بن بسطام)، طب الائمة، نجف ۱۳۸۵، چاپ افست قم ۱۳۶۳ ش.
• ابن‌ حمزه، الثاقب فی المناقب، چاپ نبیل‌رضا علوان، قم ۱۴۱۲.
• ابن‌ حمزه، الوسیلة الی نیل الفضیلة، چاپ عبدالعظیم بکاء، نجف ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
• ابن‌ حنبل، المسند، چاپ احمدمحمد شاکر، قاهره ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
• ابن‌ سعد، ترجمة الامام الحسین و مقتله، من القسم غیرالمطبوع من کتاب الطبقات الکبیر لابن سعد، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۱۵.
• ابن‌ شجری، کتاب الامالی و هی الشهیرة بالامالی الخمیسیة، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
• ابن‌ شعبه، تحف‌العقول عن آل‌الرسول، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران ۱۳۷۶ ش.
• ابن‌ شهر آشوب، مناقب آل‌ابی طالب، چاپ یوسف بقاعی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۱.
• ابن‌ طاووس، الاقبال بالاعمال الحسنة، چاپ فضل‌الله نوری، تهران ۱۳۱۲، چاپ افست ۱۳۶۷ ش.
• ابن‌ طاووس، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، قم ۱۴۰۹.
• ابن‌ طاووس، کتاب فلاح السائل، بیروت: الدارالاسلامیه.
• ابن‌ عساکر، ترجمة ریحانة رسول‌الله الامام المَفْدیّ فی سبیل‌الله الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله علیهم من تاریخ مدینة دمشق، بیروت ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
• ابن‌فهد حلّی، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۳.
• ابن‌ قولویه، کامل الزیارات، چاپ عبدالحسین امینی، نجف ۱۳۵۶.
• ابن‌ مشهدی، المزار الکبیر، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۹.
• ابن‌ منظور، لسان العرب.
• ابوریحان بیرونی، آثار الباقیة.
• احمد بن عبدالله ابونعیم، دلائل النبوة، چاپ محمد رواس قلعه جی و عبدالبر عباس، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۱.
• ابویعلی موصلی، مسند، چاپ حسین سلیم اسد، بیروت ۱۴۱۰ـ۱۴۱۲.
• محمدرضا اعرجی فحّام، احسن الجزاء فی اقامة العزاء علی سیدالشهداء، ج۲، قم ۱۴۰۱.
• امین.
• عبدالحسین امینی، سیرتنا و سنتنا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• عبدالله بن نورالله بحرانی، عوالم‌العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج۱۷، قم ۱۴۰۷.
• یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش،
• احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، چاپ محدّث ارموی، قم (۱۳۳۱ ش).
• احمد بن حسین بیهقی، دلائل النبوة، چاپ عبدالمعطی قلعجی، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
• محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸.
• هادی حائری خراسانی، معجزات و کرامات ائمة اطهار علیهم‌السلام، قم ۱۴۱۷.
• حرّ عاملی، وسائل الشیعه.
• محسن حکیم، مستمسک العروة الوثقی، نجف ۱۳۸۸، چاپ افست بیروت.
• عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الاسناد، قم ۱۴۱۳.
• حسین بن حمدان خصیبی، الهدایة الکبری، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
• محمدعلی داعی الاسلام، فرهنگ نظام، چاپ سنگی حیدرآباد دکن ۱۳۰۵ـ ۱۳۱۸ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۴ ش.
• عبدالحسین دستغیب، داستان‌های شگفت، تهران ۱۳۶۲ ش.
• دهخدا، لغت‌نامه دهخدا
• حسین بن محمد دیلمی، ارشاد القلوب، بیروت ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
• جعفر سبحانی، مصاحبه با آیة‌الله جعفر سبحانی، حوزه، ش ۴۳ـ۴۴ (فروردین ـ تیر ۱۳۷۰).
• محمدباقر سبزواری، ذخیرة‌المعاد فی شرح الارشاد، چاپ سنگی تهران ۱۲۷۳ـ۱۲۷۴، چاپ افست قم.
• سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
• حمزة بن عبدالعزیز سلاّر دیلمی، المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، چاپ محسن حسینی امینی، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
• علی بن عبدالله سمهودی، وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
• محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
• محمد بن مکی شهیداول، البیان، چاپ محمد حسون، قم ۱۴۱۲.
• محمد بن مکی شهیداول، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم ۱۴۱۴.
• محمد بن مکی شهیداول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم ۱۴۱۹.
• زین‌الدین بن علی شهیدثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ محمد کلانتر، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
• زین‌الدین بن علی شهیدثانی، الفوائد الملیة لشرح الرسالة النفلیة، قم ۱۳۷۸ ش.
• زین‌الدین بن علی شهیدثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم ۱۴۱۳ـ ۱۴۱۹.
• مهدی صدری، خاک بهشت، قم ۱۳۷۷ ش.
• علی طباطبائی، ریاض المسائل، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۲۰.
• محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، تهران ۱۳۵۸ ش.
• سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ ? ۱۴۰.
• احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ ابراهیم بهادری و محمدهادی به، قم ۱۴۱۳.
• حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، چاپ محمدحسین اعلمی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
• فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، قم ۱۴۱۷.
• محمد بن حسن طوسی، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران ۱۴۰۰.
• محمد بن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴.
• محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
• محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
• محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
• ابوسعید عباد عصفری، اصل در اصول الستة عشر، قم ۱۴۰۵.
• حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ج۱ و ۲، قم ۱۴۱۴.
• حسن بن یوسف علامه حلّی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱، قم ۱۴۱۳.
• جواد علوی، آیة‌الله بروجردی در بروجرد، حوزه، سال ۸، ش ۴۳ـ۴۴ (فروردین ـ تیر ۱۳۷۰).
• محمد بن علی علوی شجری، فضل زیارة الحسین علیه‌السلام، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
• علی بن موسی، امام هشتم، الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام، مشهد ۱۴۰۶.
• محمد بن حسن فاضل هندی، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، ج۲، قم ۱۴۱۸؛.
• فرهاد میرزاقاجار، قمقام زخّار و صمصام بتار، تهران ۱۳۷۷.
• محمد بن یعقوب فیروزآبادی، القاموس المحیط، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
• نعمان بن محمد قاضی نعمان، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، چاپ محمد حسینی جلالی، قم ۱۴۰۹ـ۱۴۱۲.
• عباس قمی، فوائد الرضویة: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران ?(۱۳۲۷ ش).
• محمد بن محمدابراهیم کلباسی، الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، چاپ حسین غیب غلامی، قم ۱۴۱۲.
• کلینی، الاصول الکافی
• محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
• محمدتقی بن مقصود علی مجلسی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپ حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم ۱۴۰۶ـ۱۴۱۳.
• جعفر بن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.
• جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، قم ۱۳۶۴ ش؛.
• علی بن حسین محقق کرکی، رسائل المحقق الکرکی، چاپ محمد حسون، ج۲: رسالة السجود علی التربة المشویة، قم ۱۴۰۹.
• علی بن حسین مسعودی، اثبات الوصیة، قم ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
• محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم ۱۴۱۳ الف.
• محمد بن محمد مفید، کتاب المزار، چاپ محمدباقر ابطحی، قم ۱۴۱۳ ب.
• محمد بن محمد مفید، مسارّ الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة، چاپ مهدی نجف، قم ۱۴۱۳ ج.
• محمد بن محمد مفید، المقنعة، قم ۱۴۱۰.
• احمدبن محمد مقدّس اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، چاپ مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی، و حسین یزدی اصفهانی، قم، ج۲، ۱۴۰۳، ج۱۱، ۱۴۱۴.
• محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، قم ۱۴۱۴ـ ۱۴۱۵.
• محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰.
• محمود میثمی عراقی، دارالسلام، تهران ۱۳۷۴.
• احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
• محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت ۱۹۸۱.
• احمد بن محمدمهدی نراقی، مستندالشیعة فی احکام الشریعة، قم، ج۵، ۱۴۱۵، ج۱۵، ۱۴۱۸.
• نصر بن مزاحم، وقعة صفین، چاپ عبدالسلام محمدهارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴.
• حسین بن محمدتقی نوری، دارالسلام فیما یتعلق بالرؤیا والمنام، قم ۱۳۷۸.
• حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸.

پانویس

[ویرایش]
 
۱. ↑ لسان العرب، ج۱، ص۲۲۷.    
۲. ↑ القاموس المحیط، ج۱، ص۳۹.    
۳. ↑ الفوائد الملیّة لشرح الرسالة النفلیّة، ص۲۱۱.
۴. ↑ الحدائق الناضرة، ج۷، ص۲۶۱.    
۵. ↑ ریاض المسائل، ج۲، ص۲۲۸.    
۶. ↑ الارض و التربة الحسینیة، ص۲۴۷.
۷. ↑ الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۲۷ـ۲۸.
۸. ↑ کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۱، ص۹۹.
۹. ↑ کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۱۳۷.
۱۰. ↑ کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۲۲۷.
۱۱. ↑ کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۲۶۰.
۱۲. ↑ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۲۲.    
۱۳. ↑ دهخدا، ذیل واژه تربت.
۱۴. ↑ آثار الباقیة، ص۳۲۹.
۱۵. ↑ الارض و التربة الحسینیة، ص۳۲.
۱۶. ↑ کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۵۳۱۵۳۲.    
۱۷. ↑ ابن بابویه، الامالی، ص۶۹۵.    
۱۸. ↑ خاک بهشت، ص۲۲.
۱۹. ↑ عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج۱، ص۱۲۴۱۳۱.    
۲۰. ↑ سیرتنا و سنتنا، ص۵۳ـ۱۲۹.
۲۱. ↑ خاک بهشت، ص۵۱.
۲۲. ↑ المسند، ج۱۱، ص۲۰۷ـ۲۰۸.
۲۳. ↑ شرح‌الاخبار فی فضائل الائمة‌الاطهار، ج۳، ص۱۳۴۱۳۵.    
۲۴. ↑ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۲۹.    
۲۵. ↑ فضل زیارة الحسین، ص۹۱۹۲.    
۲۶. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۱۴.
۲۷. ↑ مناقب آل‌ابی طالب، ج۴، ص۶۳.
۲۸. ↑ خاک بهشت، ص۵۲.
۲۹. ↑ الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۱۵۰ـ۱۵۱.
۳۰. ↑ الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۱۵۳.
۳۱. ↑ الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۱۸ـ۲۵۳.
۳۲. ↑ الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۶۲ـ۲۶۴.
۳۳. ↑ ابونعیم، دلائل النبوة، ص۵۵۳.
۳۴. ↑ بیهقی، دلائل النبوة، ج۶، ص۴۶۸ـ۴۷۰.
۳۵. ↑ الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۱۸ـ۲۴۲.
۳۶. ↑ موصلی، مسند، ج۶، ص۱۲۹ـ۱۳۰.
۳۷. ↑ الهدایة الکبری، ص۲۰۲۲۰۳.    
۳۸. ↑ کامل الزیارات، ص۵۹ـ۶۱.
۳۹. ↑ المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۰۸.
۴۰. ↑ فضل زیارة الحسین، ص۹۲.    
۴۱. ↑ ابن بابویه، الامالی، ص۲۰۲.    
۴۲. ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۵، ص۵۶۷.
۴۳. ↑ دارالسلام، ص۵۴۲.
۴۴. ↑ داستان‌های شگفت، ص۱۲۳ـ۱۲۴.
۴۵. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۱۴ـ۳۱۸.
۴۶. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۳۰.
۴۷. ↑ ابن بابویه، الامالی، ص۲۰۲.    
۴۸. ↑ مکارم الاخلاق، ج۱، ص۴۲۸.
۴۹. ↑ کامل الزیارات، ص‌۶۰.
۵۰. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۱۶.
۵۱. ↑ کامل الزیارات، ص۲۸۰.
۵۲. ↑ کامل الزیارات، ص۲۸۲.
۵۳. ↑ کامل الزیارات، ص۲۸۴ـ۲۸۵.
۵۴. ↑ بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۱۸.    
۵۵. ↑ بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۲۹.    
۵۶. ↑ وقعة صفین، ص۱۴۰.    
۵۷. ↑ ترجمة الامام الحسین و مقتله، من القسم غیرالمطبوع من کتاب الطبقات الکبیر، ص۴۸ـ۴۹.
۵۸. ↑ ابن‌ حنبل، المسند، ج۱، ص۴۴۶.
۵۹. ↑ ابویعلی موصلی، مسند، ج۱، ص۲۹۸.
۶۰. ↑ ترجمة ریحانة رسول الله الامام المَفْدیّ فی سبیل الله الحسین بن علی بن ابی طالب من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۳۴ـ۲۳۵.
۶۱. ↑ الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۳۶۵ـ۳۶۶.
۶۲. ↑ ترجمة الامام الحسین و مقتله، من القسم غیرالمطبوع من کتاب الطبقات الکبیر لابن سعد، ص۴۸.
۶۳. ↑ کامل الزیارات، ص۷۲.
۶۴. ↑ قرب الاسناد، ص۲۶.
۶۵. ↑ کامل الزیارات، ص۲۶۹ـ۲۷۰.
۶۶. ↑ تذکرة الخواص، ص۲۲۵.
۶۷. ↑ الهدایة الکبری، ص۲۰۲۲۰۳.    
۶۸. ↑ اثبات الوصیة، ص۱۶۵.
۶۹. ↑ الثاقب فی المناقب، ص۳۳۰۳۳۱.    
۷۰. ↑ الامام الحسین فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الی بعد الشهادة، ج۴، ص۲۱۸ـ۲۲۱.
۷۱. ↑ کامل الزیارات، ص۲۶۷ـ۲۶۸.
۷۲. ↑ کامل الزیارات، ص۲۷۰ـ۲۷۱.
۷۳. ↑ المزار، ص۲۳.    
۷۴. ↑ اصل در اصول الستة عشر، ص۱۶ـ۱۷.
۷۵. ↑ بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۲۸۱۳۲.    
۷۶. ↑ بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۳۱.    
۷۷. ↑ کامل الزیارات، ص۶۸.
۷۸. ↑ المزار، ص۱۵۱.    
۷۹. ↑ خاک بهشت، ص۴۹.
۸۰. ↑ الاصول الکافی، ج۴، ص۵۸۸.    
۸۱. ↑ فضل زیارة الحسین، ص۹۱.    
۸۲. ↑ مصباح المتهجّد، ص۷۳۲ـ۷۳۴.
۸۳. ↑ المزار الکبیر، ص۳۶۱۳۶۳.    
۸۴. ↑ بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۱۸ به بعد.    
۸۵. ↑ المحاسن، ج۲، ص۵۰۰.    
۸۶. ↑ الاصول الکافی، ج۴، ص۲۴۳.    
۸۷. ↑ علل الشرایع، ج۲، ص۴۱۰.    
۸۸. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۱۷.
۸۹. ↑ مصباح المتهجّد، ص۸۲۶.
۹۰. ↑ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۵.    
۹۱. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۱۹ـ۳۲۰.
۹۲. ↑ دارالسلام، ص۵۴۲.
۹۳. ↑ فوائد الرضویة، ج۲، ص۶۹۵.
۹۴. ↑ احسن الجزاء فی اقامة العزاء علی سیدالشهداء، ج۲، ص۲۰۴ـ۲۰۶.
۹۵. ↑ خاک بهشت، ص۱۰۹ـ۱۱۰.
۹۶. ↑ خاک بهشت، ص۱۱۵ـ۱۱۶.
۹۷. ↑ وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۶۹.
۹۸. ↑ وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۱۱۶.
۹۹. ↑ وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۲، ص۵۴۴.
۱۰۰. ↑ احسن الجزاء فی اقامة العزاء علی سیدالشهداء، ج۲، ص۱۷۹ـ۱۸۲.
۱۰۱. ↑ دهخدا، ذیل واژه تربت.
۱۰۲. ↑ داعی الاسلام، ذیل واژه تربت.
۱۰۳. ↑ فرهنگ جامع فارسی، ذیل واژه تربت.
۱۰۴. ↑ مصاحبه با آیة‌الله جعفر سبحانی، ص۱۸۴.
۱۰۵. ↑ آیة‌الله بروجردی در بروجرد، ص۳۳۱ـ۳۳۲.
۱۰۶. ↑ کامل الزیارات، ص۲۷۸ـ۲۸۰.
۱۰۷. ↑ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۵.    
۱۰۸. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۱۸.
۱۰۹. ↑ کامل الزیارات، ص۲۷۸.
۱۱۰. ↑ الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۱۳۰.
۱۱۱. ↑ کامل الزیارات، ص۲۷۸.
۱۱۲. ↑ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۱۸، ص۱۶۲.    
۱۱۳. ↑ الاصول الکافی، ج۶، ص۲۴.    
۱۱۴. ↑ المقنعة، ص۵۲۱.    
۱۱۵. ↑ المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، ص۱۵۶.    
۱۱۶. ↑ المهذب، ج۲، ص۲۵۹.    
۱۱۷. ↑ الوسیلة الی نیل الفضیلة، ص۳۷۲.
۱۱۸. ↑ الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۷، ص۱۳۱.    
۱۱۹. ↑ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
۱۲۰. ↑ الخلاف، ج۱، ص۷۰۶.    
۱۲۱. ↑ المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۰۰۳۰۱.    
۱۲۲. ↑ الفقه المنسوب للامام الرضا، ص۱۸۴.    
۱۲۳. ↑ مصباح المتهجّد، ص۲۰.
۱۲۴. ↑ الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، ص۲۵۰.    
۱۲۵. ↑ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۶۵.    
۱۲۶. ↑ المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۰۱.    
۱۲۷. ↑ تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۹۵.    
۱۲۸. ↑ ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۲، ص۲۱.    
۱۲۹. ↑ ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۲، ص۲۱.    
۱۳۰. ↑ مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۲، ص۱۳۹.    
۱۳۱. ↑ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۶.    
۱۳۲. ↑ مصباح المتهجّد، ص۷۳۵.
۱۳۳. ↑ الاحتجاج، ج۲، ص۳۱۱.    
۱۳۴. ↑ الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۴، ص۱۱۲.    
۱۳۵. ↑ وسائل الشیعة، ج۳، ص۳۰.    
۱۳۶. ↑ تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۹۵.    
۱۳۷. ↑ ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۲، ص۲۱.    
۱۳۸. ↑ المقنعة، ص۷۸.    
۱۳۹. ↑ تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۰۹.    
۱۴۰. ↑ مصباح المتهجّد، ص۱۸.
۱۴۱. ↑ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۶۲.    
۱۴۲. ↑ کشف اللثام عن قواعد الاحکام، ج۲، ص۲۹۸.    
۱۴۳. ↑ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۴، ص۲۳۱.    
۱۴۴. ↑ کامل الزیارات، ص۲۷۷.
۱۴۵. ↑ کامل الزیارات، ص۲۸۲ـ۲۸۵.
۱۴۶. ↑ طب الائمة، ص۵۲.
۱۴۷. ↑ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،، ج۸، ص۲۳۷.    
۱۴۸. ↑ الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۱۰۹.
۱۴۹. ↑ قمقام زخّار و صمصام بتار، ص۶.
۱۵۰. ↑ مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۱۶۳.    
۱۵۱. ↑ الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۶۷.
۱۵۲. ↑ الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۷۷.
۱۵۳. ↑ من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۶۸.    
۱۵۴. ↑ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
۱۵۵. ↑ الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۷، ص۲۶۰.    
۱۵۶. ↑ مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۵، ص۲۶۶.    
۱۵۷. ↑ مصباح المتهجّد، ص۷۳۳.
۱۵۸. ↑ ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۱۵.
۱۵۹. ↑ بحارالانوار، ج۸۲، ص۱۵۳.    
۱۶۰. ↑ الارض و التربة الحسینیة، ص۳۹.
۱۶۱. ↑ روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۷۷.
۱۶۲. ↑ المزار، ص۱۵۰۱۵۱.    
۱۶۳. ↑ اعلام الوری باعلام الهدی، ص۲۸۱.
۱۶۴. ↑ المزار الکبیر، ص۳۶۶۳۶۸.    
۱۶۵. ↑ وسائل الشیعة، ج۶، ص۴۵۵۴۵۶.    
۱۶۶. ↑ بحارالانوار، ج۸۲، ص۳۳۳.    
۱۶۷. ↑ بحارالانوار، ج۸۲، ص۳۴۰.    
۱۶۸. ↑ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
۱۶۹. ↑ المزار، ص۱۵۰۱۵۱    
۱۷۰. ↑ وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۱۱۶.
۱۷۱. ↑ مصباح المتهجّد، ص۷۳۵.
۱۷۲. ↑ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۵۷۶.    
۱۷۳. ↑ الاحتجاج، ج۲، ص۵۸۳.
۱۷۴. ↑ المزار، ص۱۵۲.    
۱۷۵. ↑ المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، ص۱۵۶.
۱۷۶. ↑ الوسیلة الی نیل الفضیلة، ص۹۱.    
۱۷۷. ↑ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
۱۷۸. ↑ الفوائد الملیّة لشرح الرسالة النفلیّة، ص۲۱۱.
۱۷۹. ↑ الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة، ج۷، ص۲۶۰۲۶۱.    
۱۸۰. ↑ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۸، ص۴۱۴.    
۱۸۱. ↑ رسائل المحقق الکرکی، ج۲، ص۹۱.    
۱۸۲. ↑ بحارالانوار، ج۱۰۵، ص۷۹.    
۱۸۳. ↑ امین، ج۸، ص۲۱۰.
۱۸۴. ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۴۸ـ۱۴۹.
۱۸۵. ↑ مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱، ص۲۶۷.    
۱۸۶. ↑ تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۱۲۷.    
۱۸۷. ↑ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۸، ص۳۳۵.    
۱۸۸. ↑ الارض و التربة الحسینیة، ص۱۷۵.
۱۸۹. ↑ ذخیرة‌المعاد فی شرح الارشاد، ج۱، ص۱۸.    
۱۹۰. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۸۲.    
۱۹۱. ↑ مستمسک العروة الوثقی، ج۴، ص۱۹۹.    
۱۹۲. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۲۰.
۱۹۳. ↑ دارالسلام فیما یتعلق بالرؤیا والمنام، ج۲، ص۲۸۳.
۱۹۴. ↑ الاصول الکافی، ج۶، ص۲۶۵۲۶۶.    
۱۹۵. ↑ الاصول الکافی، ج۶، ص۳۷۸.    
۱۹۶. ↑ المهذب، ج۲، ص۴۲۹.    
۱۹۷. ↑ الوسیلة الی نیل الفضیلة، ص۴۳۳.
۱۹۸. ↑ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۷۵۳.    
۱۹۹. ↑ مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۱۶۲.    
۲۰۰. ↑ الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۲۸ـ۳۰.
۲۰۱. ↑ الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام، ص۲۱۰.    
۲۰۲. ↑ تحف‌العقول عن آل‌الرسول، ص۴۸۸.
۲۰۳. ↑ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۷۴.    
۲۰۴. ↑ مسارّ الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة، ص۳۱.    
۲۰۵. ↑ الاقبال بالاعمال الحسنة، ص۲۸۱.
۲۰۶. ↑ البیان، ص۱۱۳.    
۲۰۷. ↑ ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۴، ص۱۷۵۱۷۶.    
۲۰۸. ↑ بحارالانوار، ج۵۷، ص۱۶۱.    
۲۰۹. ↑ الاصول الکافی، ج۶، ص۳۷۸.    
۲۱۰. ↑ المهذب، ج۲، ص۴۲۹۴۳۰.    
۲۱۱. ↑ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۳۱۸.    
۲۱۲. ↑ شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۷۵۳.    
۲۱۳. ↑ بحارالانوار، ج۵۷، ص۱۶۱۱۶۲.    
۲۱۴. ↑ الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة، ص۴۵ـ۴۷.
۲۱۵. ↑ مصباح المتهجّد، ص۷۳۲.
۲۱۶. ↑ شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۷۵۳.    
۲۱۷. ↑ المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۴، ص۲۲۱.    
۲۱۸. ↑ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج۱۲، ص۶۹.    
۲۱۹. ↑ کامل الزیارات، ص۲۸۰ـ۲۸۱.
۲۲۰. ↑ عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۱۰۴.
۲۲۱. ↑ بحارالانوار، ج۵۷، ص۱۵۶.    
۲۲۲. ↑ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۲، ص۲۶.    
۲۲۳. ↑ المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۴، ص۲۲۱.    
۲۲۴. ↑ الارض و التربة الحسینیة، ص۳۷۶.
۲۲۵. ↑ کامل الزیارات، ص۲۸۶.
۲۲۶. ↑ معجزات و کرامات ائمة اطهار، ص۱۹۵.
۲۲۷. ↑ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۱۷۲.    
۲۲۸. ↑ مصباح المتهجّد، ص۷۳۱ـ۷۳۲.
۲۲۹. ↑ المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج۴، ص۲۲۰.    
۲۳۰. ↑ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۷، ص۳۲۷.    
۲۳۱. ↑ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج۲، ص۳۱۳.    
۲۳۲. ↑ روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، ج۵، ص۳۷۰ـ۳۷۱.
۲۳۳. ↑ مستندالشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۱۶۵۱۶۷.    
۲۳۴. ↑ کامل الزیارات، باب۹۳ـ۹۴.
۲۳۵. ↑ طوسی، الامالی، ص۳۱۸.
۲۳۶. ↑ الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ص۴۷.
۲۳۷. ↑ فلاح السائل، ص۶۲.
۲۳۸. ↑ فلاح السائل، ص۲۲۴ـ۲۲۵.
۲۳۹. ↑ المزار الکبیر، ص۳۶۳۳۶۶.    
۲۴۰. ↑ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۲۴۱. ↑ کامل الزیارات، باب‌۱۷.
۲۴۲. ↑ کامل الزیارات، باب‌۹۱ـ۹۵.
۲۴۳. ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۴۷.
۲۴۴. ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۴۷.
۲۴۵. ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۱۸۰.
۲۴۶. ↑ رجال النجاشی، ص۳۹۴.    
۲۴۷. ↑ رجال النجاشی، ص۳۹۶.    
۲۴۸. ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۱۸۰.
۲۴۹. ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۵۴.
۲۵۰. ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۹، ص۸۴.


منبع

[ویرایش]
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تربت»، شماره۳۴۲۱.    


رده‌های این صفحه : امام حسین | تاریخ معصومان | تربت کربلا
جعبه ابزار