برنامه‌ریزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برنامه‌ریزی، یعنی پیش‌بینی خردمندانه و تنظیم هدفمند فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها در مدت‌زمان (شبانه‌روز،
هفته،
ماه و
سال) بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجرا‌کننده.
انسان باید کارها و فعالیت‌های خود را سامان دهد و جایگاه زمانی همه خواسته‌ها و نیازمندی‌های خویش را معین کند.
[ویرایش]
امام علی (علیه‌السّلام): «همانا شبانه‌روز تو، تمام نیازهایت را پوشش نمی‌دهد، پس اوقات آن را بین کار و
آسایش خود تقسیم کن.»
انسان باید کارها و فعالیت‌های خود را سامان دهد و جایگاه زمای همه خواسته‌ها و نیازمندی‌های خویش را معین کند فرد منظم و با برنامه در تاروپود
زمان و
مکان فعالیت‌ها و اعمال خود را چنان به‌جا و به اندازه قرار می‌دهد که در نهایت بافته‌ای زیبا و لطیف پدید می‌آورد. او به خوبی می‌داند آرزوها و خواسته‌های انسان، و نیازهای انسان آن‌چنان گوناگون و متنوع است که انجام همه آن‌ها از
قدرت و توانش بر نمی‌آید. تا آن‌جا که تامین همه آن‌ها در ظرف کوچک شبانه روز نمی‌گنجد.
از این‌رو است که او به ناچار از میان آن‌ها مهم‌ترین‌ها را بر می‌گزیند و برای انجام هر یک، ساعت و زمانی مشخّص می‌سازد تا در طول زمان به گونه‌ای مستمرّ به آن‌ها بپردازد. بر این اساس است که از پراکنده ساختن زمان و فرسودن خویش در گذر آن می‌پرهیزد و از
عمر خود ـ که اصلی‌ترین سرمایه اوست ـ بهترین بهره‌ها را می‌برد.
[ویرایش]
در تعریف واژه و اصلاح برنامه‌ریزی، تعاریف و شناسه‌های گوناگونی به کار رفته است. یکی از این شناسه‌ها چنین می‌گوید: «پیش‌بینی خردمندانه و تنظیم هدفمند فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها در مدت زمان (شبانه‌روز،
هفته،
ماه و
سال) بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجرا کننده» (مفاهیمی در برنامه و برنامه‌ریزی وجود دارد که به اختصار عبارتند از: ۱. توجه به آینده و پیش‌بینی آینده (حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب)؛ ۲. فراگرد و مداومت (ارزیابی و اصلاح مداوم برنامه)؛ ۳.
ارشاد و
هدایت و کنترل فعالیت‌ها؛ ۴. مفهوم تفکر و عقلانیت و خردمندانه بودن؛ با توجه به مفاهیم بالا، برنامه‌ریزی این‌گونه نیز تعریف شده است: «فرا‌گردی مداوم، حساب‌شده، منطقی، جهت‌دار و رونگر به منظور ارشاد و هدایت فعالیت‌ها، برای رسیدن به هدف مطلوب» )
بر اساس این تعریف یک «برنامه خوب» چنین تعریف می‌شود: «چینش و جایگزینی خردمندانه و آینده‌نگر فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها، در ظرف زمان بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجراء کننده». (به سخن دیگر برنامه‌ریزی عبارت است از
تدبیر و تقسیم امور «فالمدبرات امراً» «فالمقسمات امراً» به بیانی دیگر «تصمیم‌گیری پی‌در‌پی برای عمل در آینده را برنامه‌ریزی گویند».)
[ویرایش]
برنامه‌ریزی آثار بسیاری را در بر دارد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
ـ وظایف و کارها و فعالیت‌ها با پیش‌بینی و دقّت خردمندانه انتخاب می‌گردد.
ـ خواسته‌ها و نیازها با اولویت مورد توجّه و گزینش قرار می‌گیرد.
ـ
بهداشت جسم و
روح و میزان توانایی‌های آن‌ها مورد توجّه قرار می‌گیرد.
ـ از فرصت‌ها و امکانات بیشترین استفاده و بهره‌وری می‌شود.
ـ عادت‌های مفید ایجاد می‌شود و در نتیجه کارها با سهولت بیشتری انجام می‌گیرد.
ـ بهره‌وری بیشتر از عمر و توانایی‌ها به دست می‌آید.
ـ با انجام پی‌در‌پی و بلند‌مدّت کارها و فعالیت‌ها، آن‌ها مفیدتر و محبوب‌تر می‌شوند.
ـ از فرسایش توان و پراکندگی و نگرانی، تشویش و سرگردانی پیش‌گیری می‌شود.
ـ ارزیابی، بررسی و پیگیری از نحوه انجام کار و پشرفت آن ممکن می‌شود.
این آثار، رسیدن به اهداف تعریف شده را ـ با استمداد از
پروردگار متعال ـ آسان و ممکن می‌کند.
[ویرایش]
یک برنامه‌ریزی خوب دارای ویژگی‌هایی است که به برخی از آن‌ها در زیر اشاره می‌شود:
۱ـ جهت‌گیری به سوی اهداف تعریف شده و تامین اهداف رفتاری.
۲ـ فراگیری زمان‌مند همه‌ی وظایف و فعالیت‌ها و نیازهای لازم بر اساس اولویت‌ها.
۳ـ هماهنگی و تناسب با توانایی‌ها و خواسته‌ها.
۴ـ رعایت بیشترین بهره‌وری و پوشش کامل
زمان.
۵ـ تنوّع و توجّه به
نشاط و
شادابی و تامین
بهداشت جسم و
روح.
[ویرایش]
برای تنظیم یک برنامه باید مراحل زیر در نظر گرفته شود:
۱ـ تعیین اهداف اصلی و فرعی
۲ـ فهرست کردن خواسته‌ها و نیازهای لازم
۳ـ فهرست کردن وظایف و کارها و فعالیت‌های لازم برای وصول به اهداف
۴ـ تعیین اولویت‌ها و ارزش گذاری فهرست‌های بالا (با امتیاز دادن به آن‌ها از یک تا پنج)
۵ـ زمان‌سنجی برای هر یک از نیازها و فعالیت‌ها
۶ـ چینش مهم‌ترین وظایف و کارها و نیازها در ساعات شبانه‌روز، و اوقات هفته و ماه و سال
۷ـ اجرای آزمایشی برنامه و تصحیح و تکمیل آن پس از اجرای یک‌ماهه
۸ـ ارزیابی پی‌در‌پی برنامه
تذکر ۱: به‌جاست، برای موفقیت در برنامه‌ریزی و اجرای شایسته آن با یک یا دو نفر از استادان آگاه
مشاوره داشته باشیم و از هدایت‌های آنان بهره‌مند شویم.
تذکر۲: با یاری خداوند متعال و پایداری و پایبندی، به اجرای برنامه پرداخته و در صورت تخلف، برای خود
تنبیه،
جریمه و شیوه جبران مناسب در نظر بگیرند.
[ویرایش]
سلسله نیازهای انسان به صورت‌های گوناگون تنظیم شده است.با توجه به فضای بحث حاضر (برنامه ریزی در راستای زندگی دانشجویی و طلبگی) به برخی از خواسته‌ها و نیازهای ضروری اشاره می‌نماییم:
۱ـ خواسته‌ها و نیازهای جسمی
۲ـ خواسته‌ها و نیازهای روحی و معنوی
۳ـ خواسته‌ها و نیازهای خانوادگی و عاطفی
۴ـ خواسته‌ها و نیازهای اجتماعی و سیاسی
۵ـ خواسته‌ها و نیازهای اخلاقی و تربیتی
[ویرایش]
در دوران طلبگی یا دانشجویی هر یک از
طلاب یا دانشجویان به فراخور استعدادها و توانمندی‌های خود فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند. مجموعه فعالیت‌هایی که هر شخص در دوران طلبگی یا دانشجویی خود باید به آن بپردازد به طور کلی عبارتند از:
۱ـ فعالیت‌های علمی و تحصیلی
۲ـ فعالیت‌های تعلیمی و تربیتی
۳ـ فعالیت‌های مطالعاتی و پژوهشی
۴ـ فعالیت‌های ارتباطی، فرهنگی، تبلیغی
۵ـ فعالیت‌های گروهی و جمعی
۶ـ فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
۷ـ فعالیت‌های هنری، مهارتی، فن‌آموزی
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«بکوشید تا لحظه‌های زندگی‌تان چهار قسمت داشته باشد: یک قسمت برای
مناجات با
خدا و یک قسمت برای کسب
معاش و یک قسمت برای
معاشرت با برادران و معتمدینی که شما را به عیوبتان آگاه می‌کنند و با شما در ظاهر و باطن از سر
اخلاص برخورد می‌کنند و بخشی را نیز به خوشی‌های
حلال خود اختصاص دهید (بدانید که) با این قسمت بر سه قسمت دیگر
قدرت می‌یابید.»
[ویرایش]
[ویرایش]
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برنامه‌ریزی»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۱۹.
