ایساغوجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ایساغوجی (شکل
عربی شده واژه
یونانی اَیساگُگه به معنای مدخل یا مقدمه)، نوشته
فرفوریوس (۲۳۴-۳۰۴م)
فیلسوف نوافلاطونی، شاگرد
افلوطین و گردآورنده و ویراستار آثار او است.
[ویرایش]
ترجمه عنوان اصلی این رساله در متن یونانی آن چنین است: «مدخلی در مقولات
ارسطو، یا درباره آوا».
[ویرایش]
فرفوریوس این رساله کوچک را هنگامی که در
جزیره سیسیل به سر می‌برده، بنابر تقاضای سناتور رُمی، خریسائوریوس نوشته بوده است.
[ویرایش]
این نوشته در واقع شرحی است بر آن‌چه نزد ارسطو
مفاهیم کلی (
جنس،
نوع،
فصل،
خاصه و
عرض) به شمار می‌روند و در منابع عربی
منطق، و نیز در منابع لاتینی سده‌های میانه «
کلیات خمس» نامیده می‌شوند. از سوی دیگر ارسطو از مقولات دهگانه‌ای یاد می‌کند که عبارتند از: چه‌ای (ماهوالشی‌ء)؛ چندی (
کم‌ّ)؛ چونی (
کیف)؛
اضافه (
نسبت)؛
مکان؛
زمان؛
وضع (نهاد)؛ داشتن (
ملک)؛ کُنش (فعل، یفعل)، واکنش (انفعال، ینفعل).
[ویرایش]
فرفوریوس در نوشته خود به نحوه وجودی کلیات پنجگانه و پیوندهای گوناگون آن‌ها با یکدیگر می‌پردازد، بی‌آنکه به تفصیل بیشتر وارد شود.
[ویرایش]
هرچند این نوشته به هیچ روی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار نیست، ولی سرنوشت آن چنان بود که چند تن از مفسران بعدی آثار ارسطو بر آن شرح و تفسیر نوشتند که برجسته‌ترین آنان
بوئتیوس (۴۸۰- ۵۲۵م) بوده است. وی افزون بر شرح، ترجمه تازه‌ای هم از آن فراهم کرده بود.
[ویرایش]
این نوشته در سده‌های میانه از چنان شهرت و اهمیتی برخوردار شده بود که در واقع در سراسر آن دوران‌ها، مهم‌ترین منبع مختصر منطق به شمار می‌رفت. در مشرق زمین نیز به
سریانی و سپس به عربی ترجمه شده بود و نزد
فیلسوفان اسلامی نیز از اهمیت برخوردار بود.
[ویرایش]
مترجم آن از سریانی به عربی
ابوعثمان دمشقی (د پس از ۳۰۲ق/ ۹۱۴م) است.
[ویرایش]
ابن سینا نیز منطق
شفا را با یک «مدخل» آغاز می‌کند که در آن با نظریات فرفوریوس مناقشاتی دارد.
[ویرایش]
در میان شارحان عرب زبان‌ِ نوشته فرفوریوس باید از
اثیرالدین ابهری (د ح ۶۶۳ق/۱۲۶۵م) نام برد که کتاب ایساغوجی وی از شهرت ویژه‌ای برخوردار است و با عنوان
رسالة الاثیریة فی المنطق نیز شهرت دارد. بر رساله ابهری نیز شرح‌ها و حواشی متعدد نوشته شده است.
[ویرایش]
(۱) ابوالفرج ابن طیب، تفسیر کتاب ایساغوجی لفر فوریوس، به کوشش کوامی جیکی، بیروت، ۱۹۷۵م.
(۲) ایساغوجی لفرفوریوس الصوری، نقل ابی عثمان الدمشقی، به کوشش احمد فؤاد اهوانی، قاهره، ۱۹۵۲م؛
[ویرایش]
[ویرایش]
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ایساغوجی»، ج۱۰، ص۴۱۹۰.
