احکام مرتبط[ویرایش]احکام مربوط به آن حضرت به مناسبت در باب‌های صلات و اطعمه و اشربه آمده است. مشخصات[ویرایش]حسین بن علی، امام سوم از امامان دوازده گانه شیعه امامیه و یکی از چهارده معصوم می‌باشد. به اتفاق همه منابع، نام و نسب او حسین بن علی بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب بن هاشم است. جد مادری‌اش پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلم)، پدرش امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) و مادرش فاطمه (سلام‌اللّه‌علیها) دختر رسول خداست. [۱]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۳۹۹.
نام‌گذاری[ویرایش]پیامبر او را به نام پسر دوم هارون، شَبیر، حسین نامید. [۴]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۳۵۶ـ۳۵۷.
[۵]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۱، ص۹۸.
[۶]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج۱، ص۱۱۸.
[۹]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۲۲، که حسین را مشتق از حسن شمرده‌اند.
بنابر برخی روایات، امام علی دوست داشت که او را حرب بنامد، اما در نام‌گذاری بر پیامبر پیشی نگرفت. [۱۰]
صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۵ـ۲۶.
بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام عمویش، جعفر طیار ــکه در آن زمان هنوز در حبشه بودــ جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر نام او را به حسین تغییر داد. [۱۳]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۵۹، بیروت: دارصادر.
[۱۴]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۹۹.
[۱۵]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۲۱.
[۱۶]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۹۸.
اما بنابر روایات شیعی، پیامبر بدواً و پیش از آنکه نامی برای او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد. [۱۹]
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ج۱، ص۳۶۷.
(برای نقد محتوایی روایات دیگر به باقر شریف قرشی رجوع کنید [۲۰]
شریف قریشی، شریف قرشی، ج۱، ص۳۱ـ۳۲.
در برخی روایات تأکید شده است که نام‌های حسن و حسین از اسامی بهشتی بوده و پیش از اسلام سابقه نداشته‌اند. [۲۱]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۳۵۷.
[۲۲]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۰۰.
کنیه[ویرایش]کنیه امام حسین در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده، [۲۳]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۸، ص۶۵.
[۲۴]
دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۲۱۳.
[۲۵]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۹۴.
اما خصیبی کنیه‌اش را نزد خاصه ابوعلی دانسته است.القاب[ویرایش]به امام حسین (علیه‌السلام) القاب فراوانی نسبت داده شده که بسیاری از آنها با القاب برادرش، امام حسن (علیه‌السلام)، مشترک است. از القاب خاص امام، زکی، طیب، وفیّ، سید، مبارک، [۲۸]
ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، ج۱، ص۲۸.
[۲۹]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول، ج۲، ص۳۷۴.
نافع، الدلیل علی ذات‌اللّه، [۳۰]
ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، ج۱، ص۲۸.
رشید، و التابع لمرضاةاللّه [۳۱]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول، ج۲، ص۳۷۴.
بوده است. [۳۲]
برای فهرستی از القاب آن حضرت رجوع کنید به، ابن شهرآشوب، ج۴، ص۸۶، مناقب آل ابی‌طالب.
ابن طلحه شافعی [۳۳]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول، ج۲، ص۳۷۴.
لقب زکی را مشهورتر از دیگر القاب و لقب سید شباب أهل‌الجنه را مهم‌ترین آنها دانسته است. در پاره‌ای از احادیث امامان شیعه نیز امام حسین (علیه‌السلام) با لقب شهید یا سیدالشهداء خوانده شده است. [۳۶]
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ج۱، ص۴۹ـ ۵۰.
در برخی متون ادبی و تاریخیِ متعلق به سده‌های چهارم به بعد برای امام حسین لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است، [۳۸]
کوفی، ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۱، ص۸۰۲، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی.
[۳۹]
کوفی، ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۱، ص۸۴۶، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی.
[۴۰]
ناصرخسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی مروزی، ج۱، ص۷۲ـ۷۵.
[۴۱]
ناصرخسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی مروزی، ج۱، ص۸۵.
[۴۲]
سنایی، مجدود بن آدم، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۶۲.
[۴۳]
سنایی، مجدود بن آدم، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۶۶.
[۴۴]
خوافی، مجد، روضه خلد، ج۱، ص۲۲.
[۴۵]
خوافی، مجد، روضه خلد، ج۱، ص۲۶.
[۴۶]
خوافی، مجد، روضه خلد، ج۱، ص۲۰۵.
[۴۷]
خوافی، مجد، روضه خلد، ج۱، ص۲۷۱.
[۴۸]
جنید شیرازی، جنید بن محمود، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۲۵۱ـ۲۵۲.
که با توجه به این‌که آن حضرت هیچگاه خلافت ظاهری نیافت، در خور توجه است.ولادت[ویرایش]در این‌که زادگاه امام حسین (علیه‌السلام) مدینه است، اختلافی نیست. سال تولد او را نیز سال سوم، [۵۳]
ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۳۹۲.
چهارم، [۵۴]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۳۹۹.
[۵۵]
یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۴۶.
[۵۷]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۲۱.
پنجم [۶۱]
ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۳۹۳.
و ششم هجری [۶۲]
حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی‌الصحیحین، ج۳، ص۱۷۷.
[۶۳]
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۴، ص۱۱۶.
ذکر کرده‌اند. روز ولادت وی، بنابر قول مشهور، سوم شعبان بوده است، اما برخی، زادروز امام را آخر ربیع‌الاول، پنجم ماه شعبان [۶۸]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول، ج۲، ص۳۷۲.
یا یکی از نخستین شبهای ماه شعبان [۶۹]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۳۹۹.
[۷۲]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۲۱.
نوشته‌اند. بنابه روایتی، امام در غروب پنج‌شنبه متولد شد. (برای اقوال مختلف درباره روز و ماه و سال تولد امام به این منبع رجوع کنید [۷۵]
مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۳۹۸ـ۳۹۹.
) فاصله تولد امام حسین و امام حسن را شش ماه و ده روز، [۷۷]
ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، ج۱، ص۸.
ده ماه و بیست و دو روز و یک سال و ده ماه گزارش کرده‌اند.پس از تولد، پیامبر همان آدابی را برای او به جا آورد که درباره حسن بن علی انجام داده بود، مانند گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد و عقیقه کردن. به نوشته ابن سعد، طبقات الکبری، [۸۲]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۰ـ۴۰۱.
امّ فضل (همسر عباس بن عبدالمطلب)، به امر پیامبر، دایگی امام را برعهده گرفت و بدین ترتیب امام برادر رضاعی قُثم بن عباس، که او نیز شیرخواره بود، گردید. [۸۳]
کوفی، ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۴، ص۳۲۳.
[۸۴]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۶، ص۳۴۰.
[۸۵]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۰۶.
[۸۶]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، ج۲، ص۳۰۸.
[۸۷]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، ج۲، ص۳۲۰.
(رجوع کنید به کشف الغمه که این موضوع را به امام حسین (علیه‌السلام) نسبت داده‌اند. [۸۸]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، ج۲، ص۳۴۸ـ۳۴۹.
) اما کلینی روایاتی نقل کرده است که بنابر آنها امام حسین (علیه‌السلام) از هیچ زنی، حتی مادرش فاطمه زهرا علیهاالسلام، شیر نخورد.شهادت[ویرایش]امام حسین (علیه‌السلام) در دهم محرّمِ (روز عاشورا ) سال ۶۱ هجری در سرزمین نینوا ( کربلا ) در عراق به شهادت رسید. [۹۰]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۴۱.
[۹۱]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۵۱۲.
(رجوع کنید به طبری که بنابر روایتی شهادت امام را در ماه صفر دانسته است )(همچنین رجوع کنید به تاریخ الآئمه که سال شهادت را شصتم هجری ذکر کرده است [۹۶]
ابن ابی‌الثلج، فی تاریخ الائمة، ج۱، ص۸.
).روز شهادت امام را جمعه، [۹۷]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۴۱.
شنبه، یکشنبه [۱۰۴]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۳۳.
و دوشنبه [۱۰۵]
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۶۵.
گزارش کرده و در این میان روز جمعه را قول صحیح و مشهور شمرده‌اند. [۱۰۸]
مسعودی، تنبیه، ج۱، ص۳۰۳.
[۱۰۹]
ناطق بالحقیحیی بن حسین، الافاده فی تاریخ الائمة السادة، ج۱، ص۱۱.
ابوالفرج اصفهانی قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولی شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمی مردود شمرده است. [۱۱۱]
ناطق بالحق، یحیی بن حسین، الافاده فی تاریخ الائمة السادة، ج۱، ص۱۱.
سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه، [۱۱۲]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۴۱.
[۱۱۵]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۵۱۲.
[۱۱۶]
یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۴۶.
[۱۱۷]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۱۵، سن امام را ۵۶ سال نوشته‌اند.
[۱۲۰]
ابن ابی‌الثلج، فی تاریخ الائمةج۱، ص۸، ۵۷ سال.
[۱۲۱]
مسعودی، ج۱، ص۳۰۳، ۵۷ سال، تنبیه.
و ۵۸ سال [۱۲۲]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۴۱.
[۱۲۴]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۹۸ـ۹۹.
[۱۲۵]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۰۳.
[۱۲۶]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۰۵.
ذکر کرده‌اند. (برای اقوال گوناگون درباره سن امام به هنگام شهادت و روز و ماه و سال آن به این منبع رجوع کنید رجوع کنید [۱۲۸]
مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۴۵ـ۴۴۶.
).حوادث قبل از امامت[ویرایش]← در زمان حیات پیامبرابن سعد [۱۲۹]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۳۹۹.
امام حسین (علیه‌السلام) را در زمره واپسین طبقه (طبقه پنجم) از اصحاب رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم ــکه به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگی او را همراهی نکردندــ یاد کرده است. قریب به هفت سال از زندگانی امام در زمان حیات پیامبر گذشت. [۱۳۰]
ابن ابی‌الثلج، فی تاریخ الائمة، ج۱، ص۸.
پیامبر او و برادرش را بسیار گرامی می‌داشت، چنان‌که آن دو را بر سینه خود می‌نشاند و در همان حال با مردم سخن می‌گفت [۱۳۲]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۱.
و گاهی آن دو را بر دوش خود می‌نهاد، [۱۳۳]
ابن ماجه، سنن ابن‌ماجة، ج۱، ص۲۱۶.
[۱۳۴]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۶۵.
بنا به نقلی، روزی پیامبر بر بالای منبر سخنرانی می‌کرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در آغوش گرفت. [۱۳۵]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۵، ص۳۵۴.
[۱۳۶]
ابن ماجه، سنن ابن‌ماجة، ج۲، ص۱۱۹۰.
[۱۳۷]
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ج۵، ص۳۲۴.
اما مهم‌ترین رخداد دوران کودکی امام، شرکت در مباهله و معرفی او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا» (برای بیان امام رضا (علیه‌السلام) درباره این آیه به این منبع رجوع کنید [۱۳۹]
صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۲۳۱ـ۲۳۲.
) بود. [۱۴۰]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۶ـ۴۰۷.
[۱۴۱]
مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، ج۷، ص۱۲۰ـ۱۲۱، بیروت: دارالفکر.
[۱۴۲]
صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۸۵.
← در زمان عمر بن خطاببنا به گزارشی، امام حسین (علیه‌السلام) در کودکی به خلیفه دوم، که بر منبر پیامبر نشسته بود، اعتراض کرد و خلیفه نیز خطبه خود را نیمه‌کاره رها کرد و از منبر به زیر آمد. [۱۴۴]
نمیری، ابن شبّه، تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینة النبویة، ج۳، ص۷۹۸ـ۷۹۹.
همچنین روایت شده است که خلیفه دوم سهم بیت‌المال امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) را، به سبب قرابت آنان با رسول خدا، همانند سهم حضرت علی (علیه‌السلام) و اهل بدر قرار داده بود. [۱۴۵]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۷.
در برخی منابع تاریخی از حضور امام حسین (علیه‌السلام) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجری یاد شده است [۱۴۶]
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۴۶۷.
[۱۴۸]
دانشنامه جهان اسلام، ذیل حسن بن علی.
← در زمان عثماندر زمان خلافت عثمان، امام حسین به هنگام تبعید ابوذر به ربذه، در کنار پدر و برادرش امام حسن او را مشایعت کرد. [۱۴۹]
مسعودی، المروج، ج۳، ص۸۴.
(برای سخن وی خطاب به ابوذر به این منبع رجوع کنید ) به روایتی، در شورش برضد عثمان، امام حسین، به توصیه امام علی، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد و به نقلی، در این واقعه مجروح شد [۱۵۴]
دینوری، ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۵۸.
[۱۵۵]
دینوری، ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۶۲.
[۱۵۶]
مسعودی، المروج، ج ۳، ص ۸۹، که این مجروح شدن را به امام حسن (علیه‌السلام) نسبت داده‌اند.
← در زمان خلافت حضرت علیامام حسین در جنگ‌های دوره خلافت امام‌علی نیز حضور داشت [۱۵۷]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۸۷.
[۱۵۸]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۱۳.
[۱۵۹]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴۶.
[۱۶۰]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲۳.
[۱۶۱]
مسعودی، المروج، ج۳، ص۱۰۴ـ۱۱۴.
[۱۶۲]
مسعودی، المروج، ج۳، ص۱۳۶.
و در جنگ صِفّین خطبه‌ای در تحریض به جهاد خواند. همچنین امام علی، امام حسین را پس از امام حسن علیهم‌السلام متولی صدقات ( موقوفات ) خود قرار داد. [۱۶۵]
سید رضی، نهج‌البلاغه.
به نقلی، امام حسین به هنگام شهادت پدر، برای انجام دادن مأموریتی که علی (علیه‌السلام) به او داده بود، در مدائن بود و با نامه امام حسن (علیه‌السلام) از موضوع آگاه شد. [۱۶۶]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۳۵۶.
[۱۶۷]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۵۷.
امام حسین در مراسم تجهیز و خاک‌سپاری پدر حاضر بود. [۱۶۸]
دینوری، ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۱۸۱.
[۱۶۹]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۵۵ـ ۳۵۶.
← در زمان امامت امام حسندر دوره امامت امام حسن (علیه‌السلام)، که حدود ده سال به طول انجامید، [۱۷۳]
ابن ابی‌الثلج، فی تاریخ الائمة، ج۱، ص۸.
امام حسین همراه و همگام برادر بود. با این‌که طبق برخی منابع تاریخی، امام حسین با واگذاری خلافت به معاویه مخالف بود [۱۷۶]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۹۳.
[۱۷۷]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۵۶.
[۱۷۸]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۲۸۹ـ۲۹۰.
و حتی پس از صلح امام حسن، با معاویه بیعت نکرد، [۱۷۹]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۲۹۲.
پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم بود. حتی وقتی برخی شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند. [۱۸۰]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۵۷ـ۴۵۸.
ابن سعد [۱۸۱]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۰ـ۴۱۵.
از امام باقر (علیه‌السلام) روایت کرده که امام حسن و امام حسین، در نماز به مروان ــکه منصوب از جانب معاویه بودــ اقتدا می‌کردند و حال آنکه حسین بن علی با وی برخوردهای تند داشت؛ ضمن آنکه، تقیه‌ای هم در کار نبود. اما این روایت با شمار زیادی حدیث در منابع شیعه که از اقتدا به غیر معتقدان به عقاید صحیح و نیز اقتدا به شخص فاسق نهی کرده‌است، سازگار نیست. مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به هنگام اهانت به مادرش فاطمه سلام‌اللّه‌علیهاسلام نیز گزارش شده است. همچنان که در برابر سبّ امام علی (علیه‌السلام) از سوی امویان، به‌شدت واکنش نشان می‌داد [۱۸۴]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۹ـ۴۱۰.
[۱۸۵]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۵.
(برای گزارش برخورد متفاوت امام حسن (علیه‌السلام) به این منابع رجوع کنید. [۱۸۶]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۹ـ۴۱۰.
[۱۸۷]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۵.
[۱۸۸]
دانشنامه جهان اسلام، ذیل حسن بن علی.
)در کل، گزارش منابع نشان می‌دهد که امام حسین در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر بنی‌امیه موضع می‌گرفت و علنآ با آنان مخالفت می‌کرد. [۱۸۹]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۴ـ۴۱۵.
با این حال، به‌رغم برخی اختلاف‌های ظاهری در رفتار امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام)، [۱۹۰]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳.
[۱۹۱]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۲، ص۱۷۴.
غیر از توضیحی که از منظر عقیده امامتِ منصوص مطرح می‌شود، از نظر تحلیل تاریخی نیز وحدت رویه کلی آن دو قابل اثبات است (نمونه‌ای از این هماهنگی در مراسم خاک‌سپاری امام حسن گزارش شده است. [۱۹۲]
دانشنامه جهان اسلام، ذیل حسن بن علی، امام امام.
).امامت[ویرایش]امام حسین پس از شهادت امام حسن (علیه‌السلام)، با وجود افرادی که به سن از وی بزرگ‌تر بودند، شریف‌ترین فرد از خاندان هاشم به شمار می‌رفت که از احترام خاص ابن عباس به وی سخن گفته است [۱۹۳]
یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۲۶.
[۱۹۴]
، ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۹.
و در امور خویش با او مشورت می‌کردند و نظر او را بر رأی دیگران ترجیح می‌دادند.. [۱۹۵]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۴ـ۴۱۵.
← در دوران خلافت معاویهپس از وفات امام حسن (علیه‌السلام)، مردم کوفه برای قیام برضد معاویه به امام حسین (علیه‌السلام) نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان را رد کرد و بر جهاد با ظالمان تأکید نمود، از قیام دوری گزید و آن را به پس از مرگ معاویه موکول کرد. [۱۹۶]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۲۲ـ۴۲۳.
[۱۹۷]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۵۸ـ۴۵۹.
معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس از شهادت امام حسن از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندی خود را به عهدنامه صلح به وی یادآوری کرد. [۱۹۹]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۲۲ـ۴۲۳.
[۲۰۰]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۵۹ـ۴۶۰.
معاویه نیز به تعهد مالی سالیانه خود ادامه داد. [۲۰۱]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۶۰.
معاویه خود به‌خوبی از میزان نفوذ امام حسین (علیه‌السلام) در مدینه آگاه بود، چنان‌که به فردی از قریش گفته بود هرگاه حلقه‌ای از جمعیت در مسجدالنبی دیدی که سخن هزلی در آن نیست، آن حلقه حسین است. [۲۰۲]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۴.
زمانی که معاویه برای یزید بیعت می‌گرفت، امام از معدود کسانی بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابه‌ای قاطع معاویه را محکوم کرد [۲۰۳]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۲۲.
[۲۰۴]
یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۲۸.
[۲۰۵]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۳۳۷ـ۳۳۹.
[۲۰۶]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۳۴۲ـ۳۴۳.
و، برخلاف دیگر افراد بنی هاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد. [۲۰۸]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۳۳۹.
معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام، به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد. [۲۰۹]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۲۳.
[۲۱۱]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۳۴۹ـ۳۵۰.
شمایل[ویرایش]در بیش‌تر منابع حدیثی و تاریخی و رجالیِ کهن از شباهت حسین بن علی به پیامبر اکرم سخن گفته شده [۲۱۳]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۶۶.
[۲۱۴]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۵۳.
[۲۱۶]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۹۵.
[۲۱۷]
ناطق بالحق، یحیی بن حسین، الافاده فی تاریخ الائمة السادة، ج۱، ص۱۱.
و در یک روایت، امام حسین شبیه‌ترین فرد به پیامبر وصف شده است. [۲۱۹]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۳، ص۲۶۱.
[۲۲۰]
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۴، ص۲۱۶.
[۲۲۱]
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ج۵، ص۳۲۵.
بنابر روایتی دیگر از امام علی، آن حضرت فرزندش حسین را شبیه‌ترین فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است. [۲۲۲]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳.
[۲۲۳]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۲۳.
امام حسین (علیه‌السلام) سپید چهره بود. [۲۲۴]
ناطق بالحق، یحیی بن حسین، الافاده فی تاریخ الائمة السادة، ج۱، ص۱۱.
گاه عمامه‌ای از خز [۲۲۵]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۰۱.
و گاه عمامه‌ای سیاه بر سر می‌گذاشت. [۲۲۶]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۵.
[۲۲۷]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۶، ص۴۶.
[۲۲۸]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۰۰.
موی سر و محاسن خود را خضاب می‌نمود. [۲۲۹]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳ـ ۴۱۷.
[۲۳۰]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۶، ص۳.
[۲۳۱]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۶، ص۱۵.
نقش دو انگشتری او یکی «لااله‌الّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگری «ان‌اللّه بالغٌ اَمْرَه» بود. [۲۳۴]
صدوق، محمد بن علی، الامالی، ج۱، ص۱۹۴.
سیره[ویرایش]امام حسین (علیه‌السلام) ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده حج گزارد. [۲۳۶]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۰.
[۲۳۷]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم‌الکبیر، ج۳، ص۱۱۵.
[۲۳۸]
ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۳۹۷.
با مسکینان می‌نشست، دعوت آنان را می‌پذیرفت و با آنان غذا می‌خورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت می‌کرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمی‌کرد. [۲۳۹]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳.
دشمنان امام نیز به فضائل او معترف بودند، چنان که معاویه می‌گفت که حسین همچون پدرش علی اهل غدر و حیله نیست [۲۴۰]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۳، ص۴۰.
و عمرو بن عاص او را محبوب‌ترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان می‌دانست. [۲۴۱]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۸.
[۲۴۲]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۷، ص۲۶۹.
او همواره احترام برادرش، امام حسن (علیه‌السلام)، را پاس می‌داشت و در برابرش سخن نمی‌گفت، [۲۴۳]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، ج۲، ص۴۸۱.
چنان‌که محمد بن حنفیه با امام حسین چنین برخورد می‌کرد. [۲۴۵]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۴.
امام بسیار بخشنده بود و در مدینه به جود و کرم شناخته شده بود. [۲۴۶]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۳.
اگر سائلی از او درخواست می‌کرد و امام در حال نماز بود، نمازش را کوتاه می‌کرد و هر چه در اختیار داشت، به او می‌داد. او غلامان و کنیزانش را در قبال خوش‌رفتاریشان آزاد می‌کرد. به نقلی، کنیزی را که معاویه همراه با اموال و لباس‌های فراوانی برایش هدیه فرستاده بود، در ازای خواندن آیاتی از قرآن و سرودن شعری درباره فنای دنیا و مرگ انسان‌ها آزاد کرد و اموال را بدو بخشید. [۲۴۹]
ابن‌حزم، المُحَلّی، ج۸، ص۵۱۵.
[۲۵۰]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، ج۲، ص۴۷۶.
حتی یک‌بار یکی از غلامانش کار ناشایستی کرد که درخور عقاب بود ولی چون غلام آیه «والعافین عن‌الناس» را خواند، او را بخشید، سپس غلام گفت : «واللّه یحب‌المحسنین»، و امام او را در راه خدا آزاد کرد. [۲۵۱]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، ج۲، ص۴۷۸ـ۴۷۹.
دَین اسامة بن زید را، که در بستر بیماری افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت. [۲۵۲]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۲ـ۷۳.
بنابه روایتی، زمین و اشیایی را که به او ارث رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید. [۲۵۳]
قاضی نعمان، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، ج۲، ص۳۳۹.
دیه مردی را در ازای پاسخ به سه پرسش به‌طور کامل پرداخت و انگشتری‌اش را نیز بدو عطا کرد. (درباره بخشش حسنین (علیهماالسلام)، به این منبع رجوع کنید ) کرم او به حدی بود که زن و مردی یهودی به سبب این خلق نیکوی او مسلمان شدند. [۲۵۸]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۸۳.
او به آموزگار فرزندانش مال و لباس بسیار اعطا کرد و دهانش را از دُرّ پرکرد، در حالی که می‌گفت این جبران‌کننده تعلیم تو نیست. [۲۵۹]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۳ـ۷۴.
درباره حلم امام گفته‌اند که وقتی مردی شامی به او و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد. گفته شده است اثر انبان آذوقه‌ای که برای ایتام و مساکین بر پشتش حمل می‌کرد، در روز شهادت آشکار بود. [۲۶۱]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۳.
دلائل امامت[ویرایش]نص و تعیین الهی، به اعتقاد شیعه، از جمله شروط اساسی و ضروری برای اثبات امامت هر امامی است. این نص درباه امام حسین (علیه‌السلام) نیز به طرق مختلف وارد شده است. از آن جمله است حدیث مشهوری از پیامبر که بر امامت حسنین دلالت دارد. [۲۶۲]
قاضی نعمان، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، ج۱، ص۳۷.
افزون بر این، احادیثی از پیامبر رسیده است که در آنها به تعداد امامان و امامت امام علی، امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام و نُه تن از فرزندان حسین بن علی تصریح شده است. (برای روایاتی مشابه از امام علی و امام حسن (علیهماالسلام) به این منبع رجوع کنید ) دلیل دیگر، وصیت امام حسن درباره جانشینی امام حسین پس از وی و سفارش به محمد حنفیه به پیروی از آن حضرت است. [۲۷۲]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۳۱۹.
مفید بر آن است که با توجه به ادله مذکور، امامت امام حسین (علیه‌السلام) ثابت و قطعی است گرچه آن حضرت، به سبب تقیه و التزام به صلح و ترک مخاصمه (هُدْنه)، آشکارا به امامتِ خود دعوت، نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه و اتمام دوره ترک مخاصمه، امامت را علنی کرد. علم به جمیع شئون و معارف دین به شکل تام و کامل نیز از لوازم امامت است؛ از این‌رو، امام علی (علیه‌السلام) از او، همچنان که از امام حسن، خواست برای مردم سخنرانی کند تا بعدها قریشیان او را به نداشتن علم منسوب نکنند. شاهد آن اقوالی از صحابه درباره مقام علمی آن حضرت و تقاضای افتاء از اوست. به برخی سخنان خود امام حسین (علیه‌السلام) درباره امامت خویش [۲۸۵]
صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۶۸.
و نیز پاره‌ای معجزات و کرامات که به دست آن حضرت تحقق یافت نیز در اثبات امامت وی استناد شده است. [۲۹۵]
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۴، ص۸۲.
[۲۹۶]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۵۷.
[۲۹۷]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۵۹ـ۶۰.
[۳۰۰]
دانشنامه جهان اسلام، ذیل حبابه والبیه.
گفتنی است گاه در انتساب پاره‌ای از کرامات یا فضایل یا برخی افعال، بین امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) خلاصه شده است.فضائل و مناقب[ویرایش]در منابع حدیثی شیعه و سنّی مناقب و فضائلی خاص درباره امام حسین (علیه‌السلام)، از زمان ولادت تا شهادت آن حضرت، نقل شده است. از جمله گفته شده است که دوران «حمل» وی شش ماه بود که نظیر آن پیش‌تر تنها درباره عیسی بن مریم یا یحیی بن زکریا رخ داده بود. [۳۰۵]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۹۲.
هنگام ولادت او جبرئیل به همراه هزار فرشته از آسمان فرود آمدند تا ولادتش را به پیامبر تبریک گویند [۳۰۹]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۸۲.
و آنگاه جبرئیل پیامبر را از شهادت وی به دست امت مسلمان و نیز تداوم امامت در نسل او آگاه کرد. [۳۱۳]
بحرانی، عبداللّه بن نوراللّه، عوام العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج۱۷، ص۱۱۳ـ۱۳۳.
جبرئیل مشتی از خاک کربلا را نیز برای پیامبر آورد و این خاک بعدها نزد امّ سلمه بود و او از تغییر رنگ آن در روز عاشورا، از شهادت نواده پیامبر با خبر شد. [۳۱۴]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۷ـ۴۱۹.
[۳۱۵]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۶، ص۲۹۴.
[۳۱۶]
قمی، ابن قولویه، کامل‌الزیارات، ج۱، ص۱۳۲.
[۳۱۷]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۶۳.
در روایات فراوانی پیامبر اصحابش را از شهادت فرزندش حسین آگاه کرده بود. [۳۲۰]
قمی، ابن قولویه، کامل‌الزیارات، ج۱، ص۱۴۳ـ۱۴۸.
به جز پیامبر، امام علی و امام حسن (علیهماالسلام) نیز از ماجرای شهادت آن حضرت خبر داده بودند. [۳۲۳]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۹ـ۴۲۰.
[۳۲۴]
قمی، ابن قولویه، کامل‌الزیارات، ج۱، ص۱۴۹ـ۱۵۶.
[۳۳۰]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۹۳ـ۹۴.
[۳۳۱]
امینی، عبدالحسین، سیرتنا و سنتنا: سیرة نبینا صلی‌اللّه علیه وآله و سنته، ج۱، ص۴۹ـ۱۵۰.
چنان‌که خداوند انبیای پیشین را از شهادت امام آگاه ساخته بود. [۳۳۲]
بحرانی، عبداللّه بن نوراللّه، عوام العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج۱۷، ص۱۰۱ـ۱۱۲.
← امور معجزه‌آسای روز عاشورادرباره حوادث روز عاشورا و پس از شهادت آن حضرت و نیز عقوبت کسانی که در شهادت امام دست داشتند، نیز امور معجزه‌آسایی نقل شده است. از جمله گفته‌اند خدا در روز عاشورا چهارهزار فرشته‌ای را که در جنگ بدر به یاری پیامبر فرستاده بود، به سوی او فرود آورد و امام مخیر شد که از بین پیروزی و دیدار با پیامبر یکی را برگزیند و او ترجیح داد به لقای پیامبر نایل شود. این فرشتگان به امر خدا تا روز قیامت بر مزارش گریه می‌کنند و برای زائران دعا و طلب بخشش می‌کنند. [۳۳۳]
صدوق، محمد بن علی، کامل الزیارات، ج۱، ص۱۷۱ـ۱۷۲.
[۳۳۴]
صدوق، محمد بن علی، کامل الزیارات، ج۱، ص۳۵۴.
← آیاتی از قرآن درباره امام حسیندر منابع حدیث و تفاسیر شیعه نیز آیاتی از قرآن درباره امام حسین (علیه‌السلام) تأویل یا تطبیق [۳۳۷]
دانشنامه جهان اسلام، ذیل جری و انطباق.
شده است. از جمله آیه ۱۵ سوره احقاف که در آن از مادر بارداری سخن گفته شده است که با رنج کودک خویش را حمل می‌کند و با درد او را به دنیا می‌آورد. این آیه ناظر به فاطمه زهرا سلام‌اللّه‌علیها دانسته شده که در دوران حمل فرزندش خبر شهادت او را از پیامبر از طریق جبرئیل شنید و غمگین شد. [۳۴۰]
صدوق، محمد بن علی، کامل الزیارات، ج۱، ص۱۲۲.
[۳۴۲]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۵۷.
همچنین حروف مقطعه ابتدای سوره مریم (کهیعص ) در اشاره به واقعه کربلا تأویل شده است که خداوند پس از آنکه اسامی پنج تن را به زکریای نبی آموخت، رمزش را برای وی آشکار کرد. [۳۵۰]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۹۲.
[۳۵۱]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل آیه.
گفته شده است زکریا وقتی از ماجرای شهادت امام حسین (علیه‌السلام) آگاه شد از خداوند خواست تا فرزندی به وی عطا کند که سرنوشتی مشابه حسین داشته باشد و خداوند یحیی را به او داد که مدت حملش شش ماه بود و همچون حسین به شهادت رسید. [۳۵۵]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۹۲.
همچنین آیات ۶ سوره احزاب [۳۵۹]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۵۴.
و ۲۸ سوره زخرف [۳۶۳]
صدوق، محمد بن علی، علل‌الشرایع، ج۱، ص۲۰۷.
[۳۶۸]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۵۳ـ۵۴.
[۳۶۹]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
[۳۷۰]
طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه.
در اشاره به تداوم امامت از نسل امام حسین (علیه‌السلام) تفسیر شده‌اند. برخی از آیات قرآن نیز ناظر به قیام و شهادت آن حضرت دانسته شده‌اند، از جمله آیه ۷۷ سوره نساء، آیه ۳۳ سوره اسراء [۳۷۷]
قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، ج۱، ص۱۳۵.
و آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر . (رجوع کنید به این منبع که که سوره فجر سوره امام حسین (علیه‌السلام) شمرده شده است [۳۸۴]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۷۳۰.
).همسران امام حسین[ویرایش]در منابع تاریخی و رجالیِ معتبر، برای حسین بن علی، پنج همسر نام برده شده است. ← رَبابرَباب دختر امرئ القیس بود. ابن سعد نسب کامل او را آورده است. پدرش، امرئالقیس، نصرانی بود که در زمان خلافت عمر اسلام آورد و حضرت علی (علیه‌السلام) از دختر او برای امام حسین (علیه‌السلام) خواستگاری کرد. [۳۸۶]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۳۹.
[۳۸۷]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۶، ص۱۳۹ـ ۱۴۱.
[۳۸۸]
ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۴۵۷.
حاصل این ازدواج پسری به نام عبداللّه و دختری به نام سُکَینه بود. [۳۸۹]
زبیری، مُصْعَب بن عبداللّه، نسب قریش، ج۱، ص۵۹.
رباب از جمله زنان برگزیده و ممتاز بود [۳۹۲]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۶، ص۱۴۱.
و نزد امام حسین (علیه‌السلام) قدر و منزلت بسیاری داشت [۳۹۳]
ذهنی، محمد، خیرات حسان، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲.
تا جایی که بنابر برخی منابع، آن حضرت در شعری علاقه عمیق خود را به او و دخترش سُکینه ابراز کرد. [۳۹۴]
زبیری، مُصْعَب بن عبداللّه، نسب قریش، ج۱، ص۵۹.
[۳۹۵]
ابن حبیب، کتاب لمُحَبَّر، ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷.
[۳۹۷]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ج۱۶، ص۱۳۹.
رَباب در کربلا حضور داشته است، زیرا فرزندش عبداللّه، که در کربلا شهید شد، کودکی شیرخوار بود. به‌علاوه، طبق یک گزارش، امام حسین (علیه‌السلام) قبل از رفتن به میدان جنگ، تک‌تک اعضای خانواده‌اش را به نام صدا زد و با عبارت یا رَباب از وی نیز یاد کرد. ابوالفرج اصفهانی [۳۹۹]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ج۱۶، ص۱۴۲.
شعری از او در رثای امام حسین (علیه‌السلام) آورده است. بعد از شهادت امام، عده‌ای از بزرگان و اشراف از او خواستگاری کردند، اما او نپذیرفت. [۴۰۰]
ابن حبیب، کتاب لمُحَبَّر، ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷.
وی در سال ۶۲ درگذشت. [۴۰۲]
سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ج۱، ص۲۳۸.
[۴۰۳]
ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۲۹.
← شهربانونام شهربانو در منابع سِنْدیه، غزاله، سُلافه و شاه زنان نیز آمده‌است. امام سجاد (علیه‌السلام) فرزند اوست. ← لیلالَیلی، دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی بود. در بیش‌تر منابع نام او به همین‌گونه آمده است. [۴۰۴]
زبیری، مُصْعَب بن عبداللّه، نسب قریش، ج۱، ص۵۷.
[۴۰۵]
یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۴۶ـ۲۴۷.
[۴۰۹]
قاضی نعمان، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، ج۳، جزء۱۲، ص۱۵۲.
مصعب بن عبداللّه [۴۱۰]
زبیری، مُصْعَب بن عبداللّه، نسب قریش، ج۱، ص۵۷.
نسب کامل او و مادرش را آورده است. جد لیلی، عروة بن مسعود ثقفی، صحابی رسول خدا و مادرش، میمونة، دختر ابوسفیان بود. از تاریخِ ازدواج امام حسین (علیه‌السلام) با او اطلاعی در دست نیست. فقط می‌دانیم که علی بن حسین، فرزند او بود.← امّ اسحاقامّ اسحاق دختر طلحه. پدرش، طلحة بن عبیداللّه، از اصحاب مشهور رسول خدا و مادرش جَرباء دختر قسامة بن حنظله بود. امّ اسحاق نخست با امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) ازدواج کرد. امام حسن پیش از شهادت، به برادرش حسین سفارش کرده بود که با این بانو ازدواج کند. [۴۱۷]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۱، ص۱۱۴.
[۴۱۹]
ابن حبیب، کتاب لمُحَبَّر، ج۱، ص۶۶.
حاصل این ازدواج دختری به‌نام فاطمه بود. [۴۲۲]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۱، ص۱۱۴.
ام‌اسحاق پس از شهادت امام حسین با عبداللّه بن عبدالرحمان بن ابی‌بکر ازدواج کرد. [۴۲۳]
ابن حبیب، کتاب لمُحَبَّر، ج۱، ص۶۶.
← سُلافه یا ملومهبرخی منابع زنی از قبیله قُضاعه را نیز در شمار همسران امام نام برده‌اند که برای امام پسری به‌نام جعفر به دنیا آورد. [۴۲۶]
بیهقی، علی بن زید، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، ج۱، ص۳۴۹.
[۴۲۷]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۷.
[۴۲۸]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۱۳.
سِبط ابن جوزی [۴۲۹]
سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ج۱، ص۲۴۹.
نام او را سُلافه و بیهقی [۴۳۰]
سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ج۱، ص۲۴۹.
مَلومه ذکر کرده‌اند. از جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست.فرزندان امام حسین[ویرایش]در منابع تاریخی و رجالیِ معتبر، برای حسین بن علی، شش فرزند نام برده شده است. منابع متقدم [۴۳۲]
بخاری، سهل بن عبداللّه، سرّ السلسلة العلویة، ج۱، ص۳۰.
فرزندان امام را چهار پسر و دو دختر و منابع متأخر [۴۳۴]
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ج۱، ص۷۴.
[۴۳۵]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۷.
[۴۳۶]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، ج۲، ص۶۹.
شش پسر و سه دختر نوشته‌اند :۱) علی‌اکبر، پسر بزرگ امام حسین، فرزند لیلی. ۲) علی‌اصغر، امام چهارم شیعیان، معروف به زین‌العابدین و سجاد، فرزند شهربانو. ۳) عبداللّه، فرزند خردسال امام. مادرش رَباب بود. تاریخ تولد وی مشخص نیست، ولی بیش‌تر منابع او را به هنگام شهادت، صغیر و شیرخوار دانسته‌اند. [۴۳۸]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۹۸.
[۴۴۱]
بخاری، سهل بن عبداللّه، سرّ السلسلة العلویة، ج۱، ص۳۰.
در منابع متقدم سنّی و شیعه نام او عبداللّه یاد شده، ولی در منابع متأخر شیعی به علی‌اصغر شهرت یافته است. مقتل‌الحسین اَخطَب خوارزم [۴۴۲]
خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه السلام، ج۲، ص۳۷.
و مناقب آل ابی‌طالب ابن شهر آشوب، [۴۴۳]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۰۹.
قدیم‌ترین منابعی هستند که هنگام ذکر کیفیت شهادت فرزند خردسال امام، از او با نام علی یاد کرده‌اند. منابع بعدی نیز، به تبع ایشان، نام طفل شهید را علی‌اصغر ــو غالبآ لقب امام سجاد (علیه‌السلام) را علی اوسط ــ آورده‌اند. [۴۴۴]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۲۵۰.
[۴۴۵]
ابن طقطقی، الاصیلی فی انساب الطّالبیین، ج۱، ص۱۴۳.
[۴۴۶]
ابن صباغ، الفصول المهمة فی معرفة احوال الائمة علیهم‌السلام، ج۱، ص۱۹۶.
[۴۴۷]
شَبراوی شافعی، عبداللّه بن محمد، الاتحاف بحب الاشراف، ج۱، ص۱۳۰.
این در حالی است که در این منابع در ضمن ذکر فرزندان امام حسین (علیه‌السلام)، نام عبداللّه را نیز برشمرده‌اند ولی به کیفیت شهادت او اشاره‌ای نکرده‌اند [۴۴۸]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۰۹.
[۴۴۹]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، ج۲، ص۶۹.
[۴۵۰]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۲۵۰.
[۴۵۱]
ابن صباغ، الفصول المهمة فی معرفة احوال الائمة علیهم‌السلام، ص ۱۹۶.
. این موضوع از اختلاف منابع متقدم و متأخر در شمارش فرزندان امام حسین (علیه‌السلام) که علی نام داشته‌اند، نشئت گرفته است. [۴۵۲]
زبیری، مُصْعَب بن عبداللّه، نسب قریش، ج۱، ص۵۹.
[۴۵۳]
بخاری، سهل بن عبداللّه، سرّ السلسلة العلویة، ج۱، ص۳۰.
[۴۵۴]
مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، ج۲، ص۱۳۵.
[۴۵۵]
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ج۱، ص۷۴.
[۴۵۶]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۰۹.
[۴۵۷]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، ج۲، ص۶۹.
[۴۵۸]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۲۵۰.
به روایت کلینی امام حسین در واکنش به اعتراض مروان که چرا حسین بن علی دو تن از فرزندانش را علی نامیده است، اظهار کرد که حتی اگر صد پسر نیز داشته باشد دوست می‌دارد همه آنها را علی بنامد.امام حسین (علیه‌السلام) در آخرین لحظات، پیش از آنکه به میدان جنگ برود، عبداللّه را در آغوش گرفت که فردی از قبیله بنی‌اسد به عبداللّه تیر زد و او را به شهادت رساند. [۴۶۲]
خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه السلام، ج۲، ص۳۷.
نام پرتاب‌کننده تیر حرملة بن کاهل ذکر شده است. [۴۶۳]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۴۹۸.
[۴۶۴]
مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، ج۲، ص۱۳۵.
[۴۶۵]
خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه السلام، ج۲، ص۳۷.
امام گودالی با شمشیر خود حفر کرد و کودک را به خاک سپرد. [۴۶۷]
خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه السلام، ج۲، ص۳۷.
۴) جعفر. مادرش زنی از قبیله قضاعه بود. وی در زمان حیات امام از دنیا رفت و نسلی از او باقی نماند. [۴۷۰]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۰۹.
۵) فاطمه، دختر بزرگ امام. [۴۷۳]
ابن حبیب، کتاب لمُحَبَّر، ج۱، ص۴۰۴.
مادرش امّ اسحاق بود. تاریخ دقیق تولد فاطمه مشخص نیست، ولی چون مادرش بعد از شهادت امام حسن (۴۹ یا ۵۰) به همسری امام حسین درآمد، تولد وی بعد از این سال بوده است.وی بانویی پرهیزکار و سخنور بود و گفته‌اند سیمایش به جده‌اش، فاطمه، دختر رسول خدا، شبیه بوده است. [۴۷۴]
بخاری، سهل بن عبداللّه، سرّ السلسلة العلویة، ج۱، ص۶.
[۴۷۵]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ج۱، ص۱۲۲.
بنابر حدیثی از امام باقر (علیه‌السلام)، امام حسین (علیه‌السلام) قبل از شهادت، ودایع امامت و وصایای مکتوب خود را به فاطمه سپرد و او بعدآ آنها را به امام سجاد تحویل داد. فاطمه از زنان تابعی و از راویان حدیث بوده و از پدرش و عبداللّه بن عباس و اسماء بنت عُمَیس، روایت کرده است. [۴۸۰]
مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳۵، ص۲۵۴ـ۲۵۵.
فاطمه نخست با حسن مُثّنی (ابی‌طالب) ازدواج کرد. [۴۸۲]
بخاری، سهل بن عبداللّه، سرّ السلسلة العلویة، ج۱، ص۶.
او در کربلا حضور داشت و به همراه دیگر اعضای خاندان امام حسین، به اسارت به شام برده شد. میان او و یزید در دربار سخنانی رد و بدل گردید. [۴۸۵]
قاضی نعمان، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، ج۳، جزء۱۳، ص۲۶۸.
احمد بن علی طبرسی احتجاج او با اهل کوفه را آورده است.فاطمه پس از درگذشت شوهرش، حسن مثنی، با عبدالله بن عمرو بن عثمان بن عفان ازدواج کرد. [۴۸۸]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ج۱، ص۱۲۲.
پس از مرگ عبداللّه، والی مدینه عبدالرحمان بن ضحاک از او خواستگاری کرد که نپذیرفت. ابن حِبّان، [۴۹۰]
اندلسی، ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۵، ص۳۰۱.
بدون اشاره به تاریخ دقیق، از وفات او در حدود نودسالگی سخن گفته است. ابن عساکر نیز خبری از درگذشت وی در زمان خلافت هشام بن عبدالملک را آورده است.۶) سُکَینه، دختر کوچک امام حسین، فرزند رَباب. به جز این شش فرزند، نام دو پسر و یک دختر دیگر در منابع متأخر دیده می‌شود که عبارت‌اند از: علی‌اصغر، محمد و زینب. [۴۹۲]
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ج۱، ص۷۴.
[۴۹۳]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۰۹.
ابن طلحه شافعی [۴۹۴]
شافعی، ابن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، ج۲، ص۶۹.
نیز تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده ولی فقط از نُه تن نام‌برده است. در کتاب‌های تاریخی از جزئیات زندگی ایشان گزارشی در دست نیست. همچنین در برخی کتاب‌های تذکره و مراثیِ متأخر، از دختر چهار ساله امام حسین به نام رقیه سخن به میان آمده است. [۴۹۵]
کاشفی، حسین بن علی، روضة الشهداء، ج۱، ص۳۸۹ـ۳۹۰.
[۴۹۶]
امین، ج۷، ص۳۴.
فضیلت زیارت امام حسین[ویرایش]برای زیارت امام حسین فضیلت‌های بسیاری ذکر شده و در احادیث منقول از پیامبر و امامان شیعه بر آن تأکید بسیار گردیده است، [۴۹۸]
قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، ج۱، ص۲۲۰.
[۴۹۹]
قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، ج۱، ص۴۳۹.
همچنان‌که برای تربت آن حضرت فضائل بسیاری یاد کرده‌اند. [۵۰۱]
دانشنامه جهان اسلام، ذیل تربت.
سخنان[ویرایش]از امام حسین (علیه‌السلام) سخنان زیادی بر جای نمانده، که مهم‌ترین علت آن، وضع خاص جهان اسلام در آن دوره و تنگناهای شدیدی بوده که نظام حاکم اموی، هم برای عترت پیامبر و هم برای شیعیانشان، ایجاد می‌کرده است. به جز خطبه‌ها و سخنان امام در ماجرای قیام عاشورا، [۵۰۲]
موسوی، مصطفی، روائع الحکمة: بلاغة الامامین‌الحسن و الحسین (ع)، (اعداد)، ج۱، ص۲۷۲ـ۳۱۱.
[۵۰۳]
سخنان حسین بن علی (علیهماالسلام) (از مدینه تا کربلا).
برخی سخنان پراکنده از آن حضرت در متون کهن اهل سنّت و شیعه هست، از جمله سخنان حکمت‌آمیزی از امام درباره اصناف خلق. [۵۰۴]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۲.
[۵۰۵]
عطاردی‌قوچانی، عزیزاللّه، مسند الامام الشهید ابی عبداللّه الحسین بن علی (علیهماالسلام)، ج۳، ص۱۴۳ـ۱۵۲.
[۵۰۶]
عطاردی‌قوچانی، عزیزاللّه، مسند الامام الشهید ابی عبداللّه الحسین بن علی (علیهماالسلام)، ج۳، ص۲۶۲ـ۳۱۱.
همچنین است سخن مشهور آن حضرت در تأکید بر آزادگی، خطاب به سپاه اموی هنگامی که قصد حمله به خیام امام را داشتند و آن حضرت توان مقابله نداشت، با این مضمون که اگر دین ندارید، دست کم آزاده باشید. [۵۰۷]
دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطِّوال، ج۱، ص۳۰۰.
[۵۰۸]
کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۱۷.
[۵۱۱]
ابن طاووس، علی بن موسی، اللهوف فی قتلی الحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۷۱.
دعاهای امام حسین[ویرایش]برخی از دعاهای امام حسین (علیه‌السلام) در منابع کهن نقل شده است. [۵۱۲]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳.
[۵۱۳]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۲، ص۲۰۰.
[۵۱۴]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۷، ص۱۱۳.
[۵۱۵]
حمیری، عبداللّه بن جعفر، قریب الاسناد، ج۱، ص۱۵۷ـ ۱۵۸.
از مشهورترین آنها، دعای عرفه است که متنی طولانی دارد و از ادعیه مشهور شیعه به شمار می‌رود و مضامین عرفانی بلندی در آن دیده می‌شود. [۵۱۶]
ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۷۴ـ۸۷.
روایات[ویرایش]روایاتی از امام در موضوعات اعتقادی، غالبآً در منابع شیعی، نقل شده است، از جمله درباره توحید، امامت، مناقب اهل‌بیت، [۵۲۶]
محمد بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص۲۵۳ـ۲۵۴، قم ۱۴۱۴.
غیبت، [۵۲۸]
ابن ابی زینب، الغیبة، ج۱، ص۲۱۳.
ویژگی‌های شیعه و صفات مؤمن. پاره‌ای مناظرات و احتجاجات نیز از آن حضرت نقل شده که مشتمل بر اثبات حقانیت و فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام است. روایاتی نیز درباره فضائل قرآن و تفسیر پاره‌ای آیات در شأن اهل‌بیت از آن حضرت وارد شده است.از امام حسین (علیه‌السلام)، روایاتی در برخی ابواب فقه نیز نقل شده است. [۵۴۴]
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنَّف، ج۳، ص۵۳۲ـ۵۳۳.
[۵۴۵]
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنَّف، ج۴، ص۲۱۴.
[۵۴۶]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۱، ص۳۵۵.
[۵۴۷]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۲، ص۲۰۰.
[۵۴۸]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۷، ص۳۸۸.
[۵۴۹]
ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۷، ص۶۱۹.
[۵۵۰]
عطاردی‌قوچانی، عزیزاللّه، مسند الامام الشهید ابی عبداللّه الحسین‌بن علی (علیهماالسلام)، ج۳، ص۲۲۰ـ۲۶۰.
در موضوعات اخلاقی نیز احادیثی از امام حسین (علیه‌السلام) نقل کرده‌اند. [۵۵۱]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۸۱.
[۵۵۲]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، ج۲، ص۴۷۴.
اشعار[ویرایش]اشعاری نیز به امام منسوب است که معروف‌ترین آنها ابیاتی است که امام درباره محبت خود به دخترش سکینه و مادر سکینه، رباب، سروده است. [۵۵۳]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۰۰.
[۵۵۵]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۴۰.
همچنین شعری است که امام در آخرین روزها در بی‌وفایی روزگار به زبان آورده است. (برای تحلیل کلی از اشعار امام و مضامین آنها به این منبع رجوع کنید ).راوی[ویرایش]امام حسین از راویان سخنان پیامبر و پدرش امام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) و مادرش فاطمه زهرا سلام‌اللّه علیها است که در مجموعه‌های حدیثی اهل سنّت گردآمده است. [۵۵۹]
ابن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۱، ص۲۰۱.
[۵۶۰]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۲۵ـ ۱۳۳.
[۵۶۱]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ج۱، ص۱۳۷ـ ۱۳۸.
[۵۶۲]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۲۷ـ۱۳۶.
[۵۶۳]
مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، ج۳، ص۶۵ـ ۶۷.
(برای فهرستی از کسانی که امام از آنها روایت کرده است، به این منابع رجوع کنید [۵۶۴]
مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۳۹۷.
).راویان از امام حسین[ویرایش]از راویان امام، فرزندان آن حضرت، امام سجاد (علیه‌السلام) و دخترش فاطمه، بیشترین روایت را از او نقل کرده‌اند. [۵۶۵]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۲۵ـ ۱۳۱.
(برای فهرست روایات این دو از امام حسین (علیه‌السلام)، به این منابع رجوع کنید [۵۶۶]
عطاردی‌قوچانی، عزیزاللّه، مسند الامام الشهید ابی عبداللّه الحسین بن علی (علیهماالسلام)، ج۳، ص۳۸۲ـ۳۸۳.
[۵۶۷]
عطاردی‌قوچانی، عزیزاللّه، مسند الامام الشهید ابی عبداللّه الحسین بن علی (علیهماالسلام)، ج۳، ص، ۳۹۳.
) بر مبنای استقصای عطاردی‌قوچانی [۵۶۸]
عطاردی‌قوچانی، عزیزاللّه، مسند الامام الشهید ابی عبداللّه الحسین بن علی (علیهماالسلام)، ج۳، ص۳۱۴ـ۴۱۸.
شمار راویانی که از وی حدیث نقل کرده‌اند، افزون بر دویست و پنجاه تن‌اند (برای اسامی شماری از راویان امام در منابع کهن به این منابع رجوع کنید [۵۶۹]
ابن‌حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۱، ص۲۰۱.
[۵۷۰]
دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، ص۱۳۱ـ۱۳۵.
[۵۷۱]
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۲۷ـ۱۳۶.
[۵۷۲]
مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۳۹۷.
[۵۷۳]
مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، ج۳، ص۶۵ـ ۶۷.
). طوسی، برپایه مبنای خاص خود در کتاب رجال، نام قریب به صد تن را به عنوان اصحاب آن حضرت فهرست کرده است که برخی از آنان در شمار اصحاب رسول خدا، امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب و امام حسن علیهم‌السلام بوده و غالبآ در کربلا وی را همراهی کرده و همان‌جا به شهادت رسیده‌اند.آثار به چاپ رسیده از سخنان امام حسین[ویرایش]سخنان امام حسین (علیه‌السلام) تاکنون در چند مجموعه منتشر شده، که از آن جمله است: موسوعة کلمات الامام الحسین (علیه‌السلام) (قم ۱۳۷۴ش)، مسند الامام الشهید ابی‌عبدالله الحسین بن علی (علیهماالسلام) (تهران ۱۳۷۶ش)، و حکمت‌نامه امام حسین (علیه‌السلام) (قم ۱۳۸۵ش). حکم زیارت امام حسین[ویرایش]زیارت امام حسین علیه السّلام، به‌ویژه از نزدیک و در روزهای عرفه، عید فطر، عید قربان، اوّل و نیمه ماه رجب، نیمه شعبان، عاشورا و اربعین (بیستم ماه صفر) و شبهای قدر مستحب است. حکم عزاداری برای امام حسین[ویرایش]نیز عزاداری و اظهار حزن و اندوه برای اهل بیت علیهم السّلام، بویژه امام حسین علیه السّلام، بخصوص در روز عاشورا و نیز گریه کردن برای آن حضرت استحباب دارد و از حرمت جزع و بی‌تابی در مصیبت، جزع کردن بر آن حضرت استثنا شده است. [۵۷۹]
صراط النجاة، ج۵، ص۳۰۰.
حائر امام حسین[ویرایش]حائر امام حسین علیه السّلام از چهار مکانی است که مسافر در آن جا بین تمام یا قصر خواندن نمازهای چهار رکعتی مخیر است؛ هرچند به قول مشهور، تمام خواندن، افضل است. حکم سلام بر امام حسین[ویرایش]سلام و درود فرستادن بر امام حسین علیه السّلام و لعنت کردن قاتلان آن حضرت هنگام نوشیدن آب مستحب است. [۵۸۱]
جامع عباسی، ص۳۴۴.
فضیلت تربت امام حسین[ویرایش]تربت امام حسین علیه السّلام احکام ویژه‌ای دارد، مانند جواز خوردن آن جهت شفا. عناوین مرتبط[ویرایش]•امام علی علیه السلام• امام حسن علیه السلام• امام سجاد علیه السلام•امام محمد باقر علیه السلام•امام صادق علیه السلام•امام کاظم علیه السلام• امام رضا علیه السلام• امام علی النقی علیه السلام•امام حسن عسکری علیه السلام• امام مهدی علیه السلام•فهرست منابع[ویرایش](۱) ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشی، قم: کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی، ۱۴۰۶. (۲) ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت. (۳) ابن ابی‌الدنیا، مکارم‌الاخلاق، چاپ مجدی سیدابراهیم، بولاق. (۴) ابن ابی‌زینب، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲. (۵) ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. (۶) ابن اعثم کوفی، کتاب‌الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱. (۷) ابن اعثم کوفی، کتاب‌الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، چاپ غلامرضا طباطبائی‌مجد، تهران ۱۳۷۲ش. (۸) ابن بابویه، الامالی، قم ۱۴۱۷. (۹) ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۵۷ش. (۱۰) ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش. (۱۱) ابن بابویه، علل‌الشرایع، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم. (۱۲) ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ش الف. (۱۳) ابن بابویه، کتاب‌الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش. (۱۴) ابن بابویه، کمال‌الدین و تمام النعمة، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش ب. (۱۵) ابن بابویه، معانی الاخبار، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ش. (۱۶) ابن‌حزم، المُحَلّی، چاپ احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر. (۱۷) ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر. (۱۸) ابن سعد، طبقات الکبری. (۱۹) ابن شبّه نمیری، کتاب تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینةالنبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، (جده) ۱۳۹۹/۱۹۷۹، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش. (۲۰) ابن شعبه، تحف‌العقول عن آل الرسول صلی‌اللّه علیهم، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش. (۲۱) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ یوسف بقاعی، قم ۱۳۸۵ش. (۲۲) ابن طاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵. (۲۳) ابن طاووس، مقتل‌الحسین (علیه‌السلام)، المسمی باللهوف فی قتلی الطفوف، قم (۱۴۱۷). (۲۴) ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول، چاپ ماجدبن احمد عطیه. (۲۵) ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۲۶) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱. (۲۷) ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ الخلفاء، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۲۸) ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰. (۲۹) ابن قولویه، کامل‌الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷. (۳۰) ابن ماجه، سنن ابن‌ماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست (بیروت). (۳۱) ابن حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت. (۳۲) ابن حبیب، کتاب لمُحَبَّر، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت. (۳۳) ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲). (۳۴) ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم. (۳۵) ابن صباغ، الفصول المهمة فی معرفة احوال الائمة علیهم‌السلام، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۳۶) ابن طاووس، مقتل الحسین (علیه‌السلام)، المسمی باللهوف فی قتلی الطفوف، قم (۱۴۱۷). (۳۷) ابن طقطقی، الاصیلی فی انساب الطّالبیین، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۳۷۶ش. (۳۸) ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، چاپ ماجدبن احمد عطیه، بیروت ۱۴۰۲. (۳۹) ابن کثیر، البدایة و النهایة، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۴۰) ابوالفرج اصفهانی، کتاب‌الاغانی، قاهره ۱۳۸۳، چاپ افست بیروت. (۴۱) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵. (۴۲) عبدالحسین امینی، سیرتنا و سنتنا: سیرة نبینا صلی‌اللّه علیه وآله و سنته، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۴۳) عبداللّه بن نوراللّه بحرانی، عوام‌العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج ۱۷، قم ۱۳۸۲ش. (۴۴) هاشم بن سلیمان بحرانی، مدینةالمعاجز، او، معاجز اهل‌البیت (ع)، چاپ علاءالدین اعلمی، (قم) ۱۴۲۶/۲۰۰۵. (۴۵) محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، (چاپ محمد ذهنی‌افندی)، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت. (۴۶) احمد بن محمد برقی، کتاب‌المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش. (۴۷) احمد بن یحیی بلاذری، انساب‌الاشراف، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ ۲۰۰۰. (۴۸) احمد بن یحیی بلاذری، فتوح‌البلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۴۹) علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، چاپ علی فاضلی، (قم) ۱۴۲۶. (۵۰) موفق بن احمد اخطب خوارزم، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی، چاپ محمد سماوی، (قم) ۱۳۸۱ش. (۵۱) امین، اعیان الشیعه. (۵۲) ابونصر سهل بن عبداللّه بخاری، سرّالسلسلة العلویة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۲. (۵۳) احمد بن یحیی بلاذری، انساب‌الاشراف، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰. (۵۴) علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، چاپ هاشم رسولی محلاتی، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۵۵) علی بن زید بیهقی، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۱۰. (۵۶) دلائل الامامة، (منسوب به) محمد بن جریر طبری آملی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۵۷) محمد ذهنی، خیرات حسان، ترجمه محمدحسن اعتمادالسلطنه، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۴ـ۱۳۰۷. (۵۸) سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۵۹) عبداللّه بن محمد شَبراوی شافعی، کتاب الاتحاف بحب الاشراف، مصر (۱۳۱۶)، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش. (۶۰) احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم. (۶۱) طبری، تاریخ (بیروت). (۶۲) نعمان بن محمد قاضی نعمان، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، چاپ محمد حسینی جلالی، قم ۱۴۰۹ـ۱۴۱۲. (۶۳) حسین بن علی کاشفی، روضة الشهداء، چاپ محمد رمضانی، (تهران) ۱۳۴۱ش. (۶۴) یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۶۵) مُصْعَب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳. (۶۶) محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج‌اللّه علی‌العباد، قم ۱۴۱۳. (۶۷) محمد بن عیسی ترمذی، سنن‌الترمذی، ج ۳ و ۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳. (۶۸) جنید بن محمود جنید شیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۶ش. (۶۹) محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری، المستدرک علی‌الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۰۶. (۷۰) حرّ عاملی، وسائل الشیعه. (۷۱) عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰. (۷۲) حکمت‌نامه امام حسین (علیه‌السلام)، (گردآوری) محمد محمدی‌ری‌شهری، (همراه‌با) ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۵ش. (۷۳) عبداللّه بن جعفر حِمْیری، قریب الاسناد، قم ۱۴۱۳. (۷۴) علی بن محمد خزاز رازی، کفایة الاثر فی‌النص علی‌الائمة الاثنی‌عشر، چاپ عبداللطیف حسینی کوه کمری خوئی، قم ۱۴۰۱. (۷۵) حسین بن حمدان خصیبی، الهدایة الکبری، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶. (۷۶) دلائل الامامة، (منسوب به) محمد بن جریر طبری آملی، قم: مؤسسةالبعثة، ۱۴۱۳. (۷۷) محمد بن احمد دولابی، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم ۱۴۰۷. (۷۸) احمد بن داوود دینوری، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش. (۷۹) روائع الحکمة: بلاغة الامامین‌الحسن و الحسین (ع)، (اعداد) مصطفی محسن موسوی، محسن شراره عاملی، و مهدی عطبی بصری، بیروت: دارالصفوة، ۱۴۲۴/۲۰۰۴. (۸۰) مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ش. (۸۱) محمد بن حسن صفار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل محمد (ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، تهران ۱۳۶۲ ش. (۸۲) عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنَّف، چاپ حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۸۳) طباطبائی، تفسیر المیزان. (۸۴) سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم‌الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ــ۱۴۰. (۸۵) احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶، چاپ افست قم. (۸۶) فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، قم ۱۴۱۷. (۸۷) فضل بن حسن طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل‌اللّه یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۸۸) محمد بن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴. (۸۹) محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۹۰) محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. (۹۱) محمد بن حسن طوسی، کتاب‌الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی‌احمد ناصح، قم ۱۴۱۱. (۹۲) عزیزاللّه عطاردی‌قوچانی، مسندالامام الشهید ابی‌عبداللّه‌الحسین‌بن علی (علیهماالسلام)، (تهران) ۱۳۷۶ش. (۹۳) محمد بن علی علوی‌شجری، فضل زیارة الحسین (علیه‌السلام)، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳. (۹۴) علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، نهج‌البلاغه، چاپ صبحی صالح، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم. (۹۵) محمد بن مسعود عیاشی، کتاب‌التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران. (۹۶) نعمان بن محمد قاضی نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام، چاپ آصف‌بن علی‌اصغر فیضی، قاهره (۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵)، چاپ افست (قم). (۹۷) باقر شریف قرشی، حیاةالامام الحسن‌بن علی، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳. (۹۸) سعید بن هبةاللّه قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹. (۹۹) علی بن ابراهیم قمی، تفسیرالقمی، چاپ طیب موسوی جزائری، نجف ۱۳۸۷، چاپ افست قم. (۱۰۰) کلینی، اصول کافی. (۱۰۱) فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات‌الکوفی، چاپ محمدکاظم محمودی، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۱۰۲) مجد خوافی، روضه خلد، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ش. (۱۰۳) مجلسی، بحار الانوار. (۱۰۴) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، چاپ عبدالصمد شرف‌الدین و زهیر شاویش، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۰۵) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۱۰۶) مسعودی، تنبیه. (۱۰۷) مسعودی، مروج (بیروت). (۱۰۸) مسلم بن حجاج، الجامع‌الصحیح، بیروت: دارالفکر. (۱۰۹) محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج‌اللّه علی‌العباد، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳. (۱۱۰) ناصرخسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی مروزی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۷۳ش. (۱۱۱) یحیی بن حسین ناطق بالحق، الافاده فی تاریخ الائمة السادة، چاپ محمدکاظم رحمتی، تهران ۱۳۸۷ش. (۱۱۲) محمدصادق نجمی، سخنان حسین‌بن علی (ع) (از مدینه تا کربلا)، قم ۱۳۷۸ش. (۱۱۳) نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴. (۱۱۴) نعیم بن حمّاد، کتاب‌الفتن، چاپ سهیل زکار، (بیروت) ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳. (۱۱۵) یعقوبی، تاریخ. (۱۱۶) دانشنامه جهان اسلام. پانویس[ویرایش]
منبع[ویرایش]دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «امام حسین ۱»، شماره۶۲۱۲. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «امام حسین ۲»، شماره۶۲۱۳. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۶۸۰-۶۸۱. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۳۰۴-۳۰۵. رده‌های این صفحه : امامت امام حسین | تاریخ زندگانی امام حسین | تاریخ معصومان | درگذشتگان سال 61 (قمری) | زیارت امام حسین | سیره امام حسین | شهادت امام حسین | عزاداری | فرزندان امام حسین | فضائل امام حسین | نهضت عاشورا
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
