آل ابراهیم (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند متعال در
قرآن کریم عده ای از انسان ها را نسبت به دیگران برتری داده است که از جمله آنان آل ابراهیم (علیه السلام) هستند.
[ویرایش]
ترکیب آل ابراهیم از دو کلمه تشکیل شده است.
۱- «
آل»، برگرفته شده از اهل است، با این تفاوت که آل به نزدیکان افراد بزرگ و شریف، مانند «
آل الله» و «آل سلطان»؛ ولی اهل بر همه اطلاق می‌شود. از سوی دیگر، اهل به
زمان و
مکان و غیر آن نسبت داده می‌شود؛ مانند اهل فلان
شهر؛ ولی آل فلان شهر نمی‌گویند. و آل به کسانی گفته می‌شود که از نظر خویشاوندی یا معنوی با فرد خصوصیتی داشته باشند.
و
اهل کسانی را گویند که نسبی یا دینی یا چیزی همانند آن، آنها را با یکد یگر جمع و مربوط کند
و "آل" به شریف تر و با فضیلت تر ها اضافه می شود،
مثل آل
الله و آل النبی، اما اهل اضافه شدنش کلی و عمومی است.
۲- «ابراهیم»، اسمی غیر
عربی است که به صورت "آب رام" به
معنی پدر عالی و بعد از آن به صورت "پابراهام" به معنی پدر
جماعت بسیار آمده.
و اصطلاحاً نام یکی از پیامبران
اولو العزم می باشد.
[ویرایش]
آل ابراهیم تنها دو بار در
قرآن تکرار شده و در این که آنها از چه کسانی هستند با توجه به گونا گونی معانی آل، در بین
مفسران اختلاف وجود دارد. «اِنَّ اللهَ اصْطَفی ءادَمَ و نوحاً و ءالِ اِبراهیمَ و ءالِ عِمرانَ عَلَی العالَمینَ ».
«
خداوند آدم و
نوح و آل ابراهیم و
آل عمران را بر جهانیان بر تری داد »
مراد از اصطفی (یعنی گزینش و بر تری دادن آنها) یا بر گزیدن
دین آنهاست یا ارزانی داشتن فضیلت و بر تری به خود آن شایستگان، که در مورد ابراهیم(علیه‌السلام) مقام ولا و دوستی خدا و سرد گردانیدن
آتش بر آن حضرت و نابود ساختن رجال زمان او یعنی
نمرود، از مصادیق بر تری دادن وی محسوب می‌شود و این نوعى
اختیار و بر گزیدن آنان در یک یا چند امر است که دیگران با آنان در این امور شرکت ندارند.
و بر گزیده شدن، مختص کسانی است که
معصوم باشند و از این آیه معصوم بودن
انبیاء و امامان استدلال شده است.
منظور از بر گزید گان آل ابراهیم و
آل عمران این نیست که تمام فرزندان ابراهیم و عمران از بر گزید گان هستند، زیرا ممکن است در میان آنها حتى افراد کافرى وجود داشته باشند بلکه منظور این است که جمعى از دود مان آنها بر گزیده شده‌اند.
[ویرایش]
این واژه، دوبار در قرآن آمده است:
«... فَقَد ءَاتینا ءَالَ ِابرهیمَ الکتبَ و الحِکمَةَ و ءَاتینهُم مُلکاً عَظیماً؛
...در حقیقت، ما به خاندان ابراهیم،
کتاب و
حکمت دادیم و به آنان، مُلکی بزرگ بخشیدیم.»
«انَّ اللّهَ اصطَفی ءَادمَ وَ نوحاً وَ ءَالَ إِبرهیمَ و ءَال عمرن عَلی العلمین؛
به یقین، خداوند،
آدم و
نوح و
خاندان ابراهیم و
خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است.»
خداوند می فرماید: « ان الله اصطفی... ال ابراهیم... علی العالمین؛
خداوند... آل ابراهیم را... بر جهانیان بر تری داد.»
اصطفی به معنای گرفتن
خالص هر چیز، و جدا کردن آن چیزهایی است که آن را کدر می سازد. و نزدیک به معنای «
اختیار» است، بنابر این معنای «اصطفی علی العالمین» بر گزیدن آل ابراهیم در یک یا چند امر بر دیگران است.
مقصود از آل ابراهیم به طوری که از ظاهر کلمه بر می‌آید عبارتند از: فرزندان از ذریه آن جناب از قبیل:
اسحاق و
اسماعیل و
یعقوب و طاهرین از ذریه اسماعیل(علیه‌السلام) که سرور همه آنان «
محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله» است و اولیای از ذریه آن جناب است.
آل ابراهیم آن‌چنان که از مفهوم
آیات و
روایات بر می‌آید عبارتند از:
فرزندان پاک و برگزیده ابراهیم چون اسماعیل، اسحاق،
یعقوب،
داوود،
سلیمان،
یونس،
زکریا،
عیسی، محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و جانشینان آن حضرت از خاندان وی. این تفسیر، با واژه «اصطفاء» (برگزیدن) در آیه دوم مناسب‌تر می‌نماید؛ زیرا خداوند، کسانی را برمی‌گزیند که از
گناه منزّه باشند.
روایاتی که امامان (علیهم‌السلام) را از آل‌ابراهیم شمرده نیز این معنا را تأیید می‌کند.
به نظر
علامه طباطبایی، از سیاق آیه ۵۴ نساء
که درصدد سرزنش بنی اسرائیل (
دودمان اسحاق) است، برمی‌آید که مقصود از آل ابراهیم، پاکان ذرّیه او از طریق اسماعیل است و شامل ذریه ابراهیم از طریق اسحاق نمی‌شود.
قرآن به پیوند معنوی و عمیق رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و
دین اسلام با
حضرت ابراهیم اشاره دارد.
آیه ۶۸
سوره آل عمران و آیۀ ۳۶
سوره ابراهیم مؤید این
مطلب است.
فرزندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز از آل ابراهیم خواهند بود چرا که اینان نوادگان ابراهیم (علیه‌السلام) هستند.
مؤید این معنا دو آیه ذیل است:«فَمَن تَبِعنی فَإِنّهُ مِنِّی» پس هرکه ازمن پیروی کند، بی‌گمان از من است،
«إِنَّ أَولَی‌النَّاسِ بِإِبرهیمَ لَلَّذِینَ اتَّبعُوهُ وَ هذَا النَّبیُّ وَالَّذینَ ءَامَنوا...» نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم، همان کسانی هستند که از او پیروی کرده‌اند و) نیز (این پیامبر و کسانی که) به آیین او ایمان آوردند.
شخص ابراهیم، همان گونه که در آیه «وَ بَقیةٌ مِمّا تَرک ءَالُ موسی و ءَالُ هرون»
آل، به معنای موسی و هارون است.
«اَمْ یحْسُدُونَ النّاسَ عَلی ماء ءاتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضلِهِ فَقَد ءاتَینا ءَالَ اِبراهیمَ الکتابَ وَالحِکمَةَ وَءَاتَیناهُمْ مُلکاَ عَظیماً؛
یا اینکه نسبت به
مردم (پیامبر و خاندانش) بر آنچه
خدا از فضلش به آنان بخشیده،
حسد می ورزند. ما به آل ابراهیم (که
یهود نیز از خاندان او هستند)
کتاب و
حکمت دادیم و
حکومت عظیمی در اختیار آنها (پیامبران
بنی اسرائیل) قرار دادیم»
در این آیه به حسادت یهود به پیامبر و خاندانش، اشاره شده است، زیرا آنها بر اثر
ظلم و ستم و کفران نعمت، مقام نبوت و حکومت را از دست دادند و به همین جهت مایل نبود ند این موقعیت الهی به دست هیچ کس سپرده شود، لذا به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اهل بیتش (علیه‌السلام) که مشمول این
موهبت الهی شده‌اند، حسد می ورزند.
خداوند در این جمله،
اهل کتاب را در حسد ورزید نشان مأیوس نموده و امید شان را به اینکه
نعمت از دست آل ابراهیم بیرون برود، قطع می کند و می فرماید این فضل خدا در آنان تمام نا شدنی است.
[ویرایش]
اختلاف عقیده آل ابراهیم علیه‌السّلام در
ایمان و
کفر :
«... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة... • فمنهم من ءامن به و منهم من صد عنه...؛
با اينكه به آل ابراهيم (كه
یهود از خاندان او هستند)
کتاب و
حکمت داديم...ولي جمعي از آنها به آن ايمان آوردند و جمعي ايجاد مانع در راه آن نمودند....»
در این که مرجع ضمیر «فمنهم...» به چه کسانی برمی گردد دو احتمال مطرح شده است: ۱ـ
اهل کتاب ۲ـ آل ابراهیم، برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.
[ویرایش]
حسادت مردم به آل ابراهیم علیه‌السّلام به جهت برخورداری از فضل الهی ( کتاب، حکمت، ملک عظیم):
«ام یحسدون الناس علی مآ ءاتـیهم الله من فضله فقد ءاتینآ ءال ابرهیم الکتـب والحکمة وءاتینـهم ملکا عظیما؛
با اينكه به مردم (
پیامبر و خاندانش) در برابر آنچه
خدا از فضلش به آنها بخشيده،
حسد ميورزند (چرا حسد ميورزند) با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
سرزنش مردم از سوی
خداوند، به سبب حسادت آنان به آل ابراهیم علیه‌السّلام:
«ام یحسدون الناس علی مآ ءاتـهم الله من فضله فقد ءاتینآ ءال ابرهیم الکتـب والحکمة وءاتینـهم ملکا عظیما؛
با اينكه به مردم (پيامبر و خاندانش) در برابر آنچه خدا از فضلش به آنها بخشيده، حسد ميورزند (چرا حسد ميورزند) با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
[ویرایش]
از برخی
آیات قرآن کریم استفاده می شود که خداوند فضیلت هایی را به آل ابراهیم عطا فرموده است.
آل ابراهیم علیه‌السّلام برخوردار از برکات الهی:
«قالوا اتعجبین من امر الله رحمت الله وبرکـته علیکم اهل البیت انه حمید مجید؛
گفتند از فرمان خدا تعجب مي‌كني اين رحمت خدا و بركاتش بر شما خانواده است چرا كه او حميد و مجيد است.»
با توجه به
آیه ۶۹
سوره هود، مقصود از
اهل بیت، اهل ابراهیم است.
درآیه ۱۱۳
سوره صافات نیز آمده:«وَ برَکنا عَلیهِ» و عَلی إسحق و به او (ابراهیم) و اسحاق برکت دادیم.
در
عهد عتیق نیز به دنبال اجابت دعای ابراهیم از خداوند که برای
ساره فرزندی را خواسته بود، آمده است: مطمئن باش خود ساره برای تو پسری خواهد آورد و تو وی را اسحاق خواهی نامید. من
عهد خود را با او و نسل وی تا ابد برقرار خواهم ساخت و اسماعیل را نیز برکت خواهم داد و نسل او را چنان زیاد خواهم کرد که از او قوم بزرگی پدید آید.
آل ابراهیم علیه‌السّلام انسان‌هایی
برگزیده از طرف خدا :
«ان الله اصطفی ءادم و نوحا و ءال ابرهیم...؛
خداوند،
آدم و
نوح و آل ابراهيم و
آل عمران را برتري داد....»
این معنا، در آیه ۸۷
سوره انعام و ۵۸
سوره مریم با واژه «اِجتَبا» نیز آمده و مقصود از «عالمین» در آیه، مردم زمان خودشان است.
اعطای
حکمت از طرف خدا به آل ابراهیم علیه‌السّلام:
«... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة و ءاتینهم ملکا عظیما؛
... با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند)
کتاب و حكمت داديم و
حکومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
«حکمت»، به
نبوت،
فهم و
داوری،
اسرار حقیقت
و معارف و احکام الهی
تفسیر شده است.
آل ابراهیم علیه‌السّلام برخوردار از
رحمت الهی:
«قالوا اتعجبین من امر الله رحمت الله وبرکـته علیکم اهل البیت انه حمید مجید؛
گفتند از فرمان خدا تعجب مي‌كني اين رحمت خدا و بركاتش بر شما خانواده است چرا كه او حميد و مجيد است.»
ممکن است این آیه، دعای فرشتگان باشد که از خداوند خواستند اهل‌بیت ابراهیم را مشمول رحمت و برکات خود قرار دهد و ممکن است جمله خبری باشد که فرشتگان خبر می‌دهند، خداوند شما اهل‌بیت را مشمول رحمت خود قرار داده است.
دریافت
وحی الهی توسط آل‌ابراهیم علیه‌السلام:
«... و أَوحَینا إِلَیهِم فِعلَ الخَیرتِ و إِقامَ الصَّلوةِ و إِیتاءَ الزَّکوةِ و کانوا لَنا عبدِین»... و به ایشان، کارهای نیک و برپاداشتن
نماز و پرداخت زکات را وحی کردیم و آنان پرستنده ما بودند.»
بیش‌تر مفسّران، مقصود وحی را در
آیه ،
وحی تشریعی دانسته‌اند ؛
ولی علاّمه طباطبایی آن را به معنای راهنمایی باطنی خداوند دانسته، در توضیح آن می‌گوید: اضافه مصدر به معمولش (فعل‌الخیرات)، بر تحقّق آن در خارج دلالت می‌کند ؛ بنابراین،
وحی به عمل آنان تعلّق گرفته ؛ یعنی انجام عمل از آنان، همزمان با
وحی به آن کار است (دلالت باطنی) و این، غیر از
وحی تشریعی است که ابتدا کاری را
تشریع می‌کند ؛ سپس کار براساس آن، انجام می‌شود.
اعطای
ملک و
پادشاهی از سوی خداوند به آل ابراهیم علیه‌السّلام اعطا گردید.
«ام یحسدون الناس علی مآ ءاتـهم الله من فضله فقد ءاتینآ ءال ابرهیم الکتـب والحکمة وءاتینـهم ملکا عظیما؛
با اينكه به مردم (پيامبر و خاندانش) در برابر آنچه خدا از فضلش به آنها بخشيده، حسد ميورزند (چرا حسد ميورزند) با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
مفسّران، «ملک» را به نبوت،
سلطنت
سلیمان ،
تأیید ملائکه،
خلافت پس از نبوّت،
پیروی لازم،
امامان هدایت (علیهم‌السلام)،
کمال
قدرت،
رهبری دنیایی و دین،]
و زنان بسیار
تفسیر کرده‌اند. طبری، با استناد به روایتی از
ابن عباس ، نظر اخیر را ضعیف شمرده است.
در
عهد عتیق در وصف ساره، همسر ابراهیم گفته شده:خداوند از او به ابراهیم پسری خواهد داد که از میان فرزندان او پادشاهان برخواهند خاست.
آل ابراهیم علیه‌السّلام برخوردار از
فهم والای الهی:
«... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة و ءاتینهم ملکا عظیما؛
... با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
امام صادق علیه‌السلام در پاسخ به پرسش از
آیه فوق درباره «الکتاب» فرمود: «النبوة»، و درباره «الحکمة» فرمود: «الفهم و القضاء» و درباره «ملکا عظیما» فرمود: «الطاعه».
اعطای
کتاب آسمانی از طرف خداوند به آل ابراهیم علیه‌السّلام:
«... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة و ءاتینهم ملکا عظیما؛
... با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
این فضلیت در آیه ۱۶۳ نساء
؛ ۵۸
سوره مریم و ۲۷
سوره عنکبوت نیز آمده است. مفسّران، «کتاب» را به معنای کتاب‌های آسمانی (
صحف ابراهیم و
موسی ،
زبور داوود تورات و
انجیل ) و ظواهر
شریعت دانسته‌اند.
امام‌صادق علیه‌السلام کتاب را در روایتی به نبوت تفسیر کرده است.
بزوم پیروی مردم از آل ابراهیم علیه‌السّلام:
«... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة و ءاتینهم ملکا عظیما؛
... با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
امام صادق علیه‌السلام در پاسخ به پرسش از آیه فوق درباره «الکتاب» فرمود: «النبوة»، و درباره «الحکمة» فرمود: «الفهم و القضاء» و درباره «ملکا عظیما» فرمود: «الطاعه».
برخورداری آل ابراهیم علیه‌السّلام از منصب
داوری:
«... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة و ءاتینهم ملکا عظیما؛
...با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
امام صادق علیه‌السلام در پاسخ به پرسش از آیه فوق درباره «الکتاب» فرمود: «النبوة»، و درباره «الحکمة» فرمود: «الفهم و القضاء» و درباره «ملکا عظیما» فرمود: «الطاعه».
[ویرایش]
بنا بر فرموده قرآن کریم، خداوند متعال مقامات خاصی را به آل ابراهیم علیه السلام عطا فرمود.
آل ابراهیم علیه‌السّلام برخوردار از مقام
امامت از سوی
خداوند:
«... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة و ءاتینهم ملکا عظیما؛
... با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
امام باقر علیه‌السلام فرمود: منظور از «ملکا عظیما» قرار دادن مقام امامت در خاندان
حضرت ابراهیم علیه‌السّلام است.)
۲. «و‌جَعَلنهُم أَئِمَّةً یهدونَ بِأَمرِنا...؛
و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می‌کردند.» به نظر
علامه طباطبایی ، مقصود از هدایت در این آیه، به دلیل مقید شدن آن به «
امر »،
هدایت باطنی و رهبری تکوینی انسان‌ها در مسیر کمال معنوی است، نه هدایت ظاهری که
تبلیغ دین و نشان دادن راه باشد.
بعضی، در ذیل آیه «قالَ إِنِّی جاعِلُک لِلنّاسِ إِماماً قالَ و مِن ذُرّیتِی»
گفته‌اند: ذرّیه صالح ابراهیم، در پرتو دعای وی به
امامت رسیدند.
تسلیم بودن آل ابراهیم علیه‌السلام در برابر خداوند:
وقتی
یعقوب علیه‌السلام هنگام مرگ، از فرزندانش پرسید: پس از من چه را می‌پرستید؟ گفتند:«نَعبُدُ إِلهَک و إَلهَ ءَابائِک إبرهیمَ و إسمعیلَ و إسحقَ إِلهاً وحداً و نَحنُ لَهُ مُسلِمون» معبود تو، و‌معبود پدرانت، ابراهیم و
اسماعیل و
اسحاق . معبودی یگانه را می‌پرستیم و در برابر او تسلیم هستیم.
بهره‌مندى گروهی از آل ابراهیم علیه‌السّلام از مقام
عصمت:
«ان الله اصطفی ءادم و نوحا و ءال ابرهیم...؛
خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را برتري داد....»
امام صادق علیه‌السّلام در پاسخ به پرسش از آیه فوق درباره «الکتاب» فرمود: منظور از «الکتاب» در این جا
نبوت است.
بعضی مفسّران از آیه «وَاجنُبنِی و بَنِیَّ أَن نَعبُدَ الأَصنام»
عصمت از
گناه را برداشت کرده‌اند ؛ از این رو، فرزندان ابراهیم را در
آیه ، به معصومان خاندان وی (
پیامبر اسلام و اهل‌بیت او) اختصاص داده‌اند.
برخورداری آل ابراهیم علیه‌السّلام از مقام
نبوت :
۱. «... فقد ءاتینا ءال ابرهیم الکتب و الحکمة و ءاتینهم ملکا عظیما؛
... با اينكه به آل ابراهيم (كه يهود از خاندان او هستند) كتاب و حكمت داديم و حكومت عظيمي در اختيار آنها قرار داديم.»
لازمه اصطفای
خداوند این است که گناه کاران انتخاب نشوند؛ چنان که در بعض
روایات نیز از این آیه برای عصمت
انبیا استدلال شده است، و به قرینه آیه ۱۱۳
سوره صافات که برخی از آل ابراهیم را
ظالم معرفی کرده استفاده می‌شود که تنها گروهی از آنها
معصوم می‌باشند.
۲. «... وَ جَعَلنا فِی ذُرّیتِهِما النُّبوَّة؛
و در میان فرزندانش نبوّت را قرار دادیم.» در آیات۱۶۳
سوره نساء سوره انعام آیه ۸۹
؛
سوره انبیاء ، ۷۳
نیز به این مطلب اشاره شده است.
[ویرایش]
نسل ابراهیم (قرآن).
[ویرایش]
[ویرایش]
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۳۷۲، برگرفته از مقاله «آل ابراهیم » مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «آل ابراهیم». پژوهشکده باقر العلوم(علیه‌السلام) دایره المعارف طهور
