• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن محمد خزرجی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



عبدالله بن محمد ادیب و اگاه به علم عروض می‌باشد



خزرجی ، عبداللّه بن محمدبن عثمان انصاری، ملقب به ضیاءالدین ، کنیه‌اش ابومحمد، ادیب اندلسی و آگاه به علم عروض. در بعضی منابع، از وی با عنوان «ابوالجیش مغربی» یاد شده،
[۱] ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
[۲] اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین،ج ۱، ستون ۴۶۰، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
[۳] یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
که احتمالا شهرت ابومحمد عبداللّه بن محمد معروف به ابوالجیش انصاری (متوفی ۵۴۹) است
[۴] حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
[۵] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۲۳۰، بیروت ۱۹۸۶.
که نام وی را ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه آورده است. بروکلمان
[۶] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۷] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
نام وی را به اشتباه ابومحمد علی بن عثمان و اسمور ابومحمد عبداللّه‌بن عثمان آورده‌اند
[۸] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۵، ص۳۶۱، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
که نام وی را ابومحمد عبداللّه بن عثمان آورده است و باسه در شرح حالی که برای خزرجی، ضیاءالدین ابوالحسن علی بن محمد نوشته وی را با ضیاءالدین ابومحمد عبداللّه بن محمد خزرجی اشتباه کرده و شرح حال این دو را در هم آمیخته است.
از زندگی خزرجی اطلاع چندانی در دست نیست، جز آن‌که شهرتش مالکی و اندلسی آمده است.
[۹] حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.



ظاهرآ وی مالکی مذهب و متولد اندلس یا مقیم آن‌جا بوده، اما بغدادی
[۱۰] حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
او را ساکن اسکندریه خوانده است. وی در ۶۲۶ یا ۶۲۷ وفات یافت یا کشته شد.
[۱۱] حاجی خلیفه، ج ۱، ستون۸۳۰.
[۱۲] اسماعیل بغدادی،ج ۱، ستون ۴۶۰،هدیة‌العارفین،ج ۱، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
[۱۳] ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.



خزرجی با قصیده‌اش به نام اَلرّامِزَةُ الشّافِیة فِی عِلْمِ (عِلْمَی) الْعَرُوضِ وَ الْقافِیة معروف به عَروُضُ الْخَزرَجیّة یا القَصِیدةُ الْخَزْرَجِیَّة یا اَلْخَزْرَجِیّة شناخته شده است.
[۱۴] یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة،ج ۱، ستون ۸۲۱، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۱۵] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
خزرجی این قصیده تعلیمی را در ۹۶ بیت در بحر طویل ، در علم عروض و قافیه، سروده است. وی با توجه به نظریات علمی خلیل‌بن احمد ، به مباحثی چون تعریف عروض و اوزان اصلی آن، تقطیع عروضی و توضیح شانزده بحر عروضی و دایره ابداعی خلیل بن احمد، هجاهای ساده و پیچیده (زحاف)، تغییرات ممکن در اوزان اصلی و قوانین آن و همچنین به تعریف قافیه و بیان نارساییهای موجود در آن پرداخته است.
[۱۶] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.

اصطلاحات فراوان و غامض این منظومه، توجه علما را به آن معطوف کرده، چنان که شروح بسیاری بر آن نوشته‌اند و این امر باعث شهرت خزرجی شده است.


بروکلمان
[۱۷] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۱۸] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵ـ۵۴۶، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۷ شرح از این منظومه را نام برده که شرح شریف اندلسی از قدیم‌ترین آنهاست.
[۱۹] ، حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۸۳۰.
[۲۰] حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۱۳۵ـ۱۱۳۶.
این قصیده و شروح آن بارها چاپ شده است. باسه نیز آن را در ۱۹۰۲ در الجزایر به فرانسه ترجمه کرده و با عنوان خزرجیه به چاپ رسانده است.
[۲۱] ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
[۲۲] یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۲۳] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.

بروکلمان
[۲۴] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
مُخْتَصَر فی عِلَلِ العَروض و ضُرُوب خاصَّة را نیز از تألیفات خزرجی دانسته و زرکلی
[۲۵] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
به اشتباه علل‌الاعاریض را به وی نسبت داده است
[۲۶] حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۱۱۳۵.
که نام کتاب را عروض‌اندلسی با موضوع علل الاعاریض آورده است.


(۱) ابن‌دمامینی، العیون الفاخرة علی خبایا الرامزة، قاهره ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
(۲) کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱،حاجی‌خلیفه، ج ۵.
(۴) حاجی‌خلیفه.
(۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۶) یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۷) ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹؛


۱. ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
۲. اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین،ج ۱، ستون ۴۶۰، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
۳. یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۴. حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
۵. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۲۳۰، بیروت ۱۹۸۶.
۶. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۷. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۸. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۵، ص۳۶۱، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۹. حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
۱۰. حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
۱۱. حاجی خلیفه، ج ۱، ستون۸۳۰.
۱۲. اسماعیل بغدادی،ج ۱، ستون ۴۶۰،هدیة‌العارفین،ج ۱، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
۱۳. ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
۱۴. یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة،ج ۱، ستون ۸۲۱، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۱۵. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
۱۶. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۱۷. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۱۸. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵ـ۵۴۶، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۱۹. ، حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۸۳۰.
۲۰. حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۱۳۵ـ۱۱۳۶.
۲۱. ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
۲۲. یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۲۳. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۴. کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۵. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
۲۶. حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۱۱۳۵.



دانشنامه جهان اسلام، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالله بن محمد»، شماره۷۰۳۷.    



جعبه ابزار