• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بهگوان‌داس هندی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بَهگْوان داس هندی، شاعر و نویسنده هندی نیمه دوم قرن دوازدهم و نیمه نخست قرن سیزدهم هجری.




نیاکانش اصلاً از کالپی (واقع در اوتارپرادش) بودند و نژادشان از سری واستو کایست بود.
بیشتر خاندان او به دربار تیموریان هند و نوابان اوده وابسته بودند.
[۱] بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳ـ۲۳۵، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۲] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۳] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۰، تهران ۱۳۴۳ ش.

پدرش، دل پت داس، در دوره نظامت برهان الملک بهادر (متوفی ۱۱۵۱) به لکهنو رفت و تا عهد نوّاب آصف الدّوله بهادر (متوفی ۱۲۱۲) از ملازمان دربار بود و خود به زبان هندی شعر می‌سرود.
[۴] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۵] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱، تهران ۱۳۴۳ ش.




بهگوان داس در ۱۱۶۴ در صَیدپور (صَدرپور) از توابع سیلک، زاده شد.
[۶] بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۷] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.




در خردسالی به مدت چهار سال نزد مولوی سید یوسف سهارَنپوری دستور زبان و برخی از کتب فارسی را فراگرفت و از همان هنگام، به تاریخ و شعر و شاعری متمایل گردید.
سپس نزد محمد فاخر مکین (متوفی ۱۲۴۱) بخصوص در زمینه شعر و تاریخ به تحصیل پرداخت.
[۸] بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳ر ـ ۲۳۴پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۹] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۰] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱، تهران ۱۳۴۳ ش.




بهگوان داس در شعر نخست به «بسمل»
[۱۱] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
و بعد به پیشنهاد فاخرمکین، «هندی» تخلّص می‌کرد.
[۱۲] بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۴پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.




او در آغاز جوانی از جانب نواب مختارالدّوله بهادر به «میربحری» استان الله آباد و سپس در دربار آصف الدّوله بهادر به منصب دیوانیِ راجا ندهی سنگ منصوب شد و مورد عنایت و حمایت بسیاری از امیران و وزیران بود.
[۱۳] بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۵پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۱۴] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۳، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۵] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱ ـ۵۰۲، تهران ۱۳۴۳ ش.




سال وفات بهگوان داس به درستی معلوم نیست.



او سرگذشت خود را بتفصیل در دو تذکره خود، حدیقه هندی و سفینه هندی، آورده و از آثار خویش نیز یاد کرده است.
این آثار عبارت است از: مثنوی سلسله المحبّه، مثنوی مظهرالانوار؛ مثنوی بهاگوت یا مهرضیاء؛ دو دیوان شعر فارسی موسوم به شوقیّه و ذوقیّه مشتمل بر قصاید و ترجیع بند‌ها و دیگر قالب‌های شعری؛ رساله سوانح النبوّه در سیره پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و دوازده امام شیعیان علیهم‌السلام؛ حدیقه هندی که تذکره شعرای فارسی گوی پرورده هند از آغاز ورود اسلام به آن سرزمین تا سال ۱۲۰۰ است.
[۱۶] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۷] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳، تهران ۱۳۴۳ ش.

نسخه خطی منحصر به فرد آن با شماره ۷۹۰ در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی، در قم ، محفوظ است.

۷.۱ - سفینه هندی


یکی از مهمترین آثار وی سفینه هندی است که در آن به ذکر شاعران فارسی گوی هند می‌پردازد.
این کتاب پس از حدیقه هندی تألیف شده و مشتمل است بر شرح احوال ۳۳۵ تن از فارسی سرایان هند از آغاز سلطنت محمدشاه گورکانی در ۱۱۳۱ تا هنگام تألیف تذکره در ۱۲۱۹.
[۱۸] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، مقدمه عطاء کاکوی، ص الف، ج۱، ص۲۴۳، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۹] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳ ـ ۵۰۴، تهران ۱۳۴۳ ش.
[۲۰] احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۱، ص۷۳۶، تهران ۱۳۶۳ ش.

مؤلف پس از نخستین تحریر، خود به اصلاح و تکمیل آن پرداخته است.
[۲۱] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳، تهران ۱۳۴۳ ش.


۷.۱.۱ - انشای روان


سبک انشای بهگوان داس در تذکره مذکور ساده و روان است اما گهگاه از اشتباهات و واژگان برساخته فارسی زبانان هند که منطبق با دستور زبان فارسی نیست، مصون نمانده است.
[۲۲] محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، ج۱، ص۷۴۱ـ۷۴۲، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).


۷.۱.۲ - شرح حال شاعران


سفینه هندی شرح حال شاعران معاصر مؤلف را، که خود با بسیاری از آنان دوست و آشنا بوده، دربردارد و از این لحاظ حائز اهمیت است.
نکته در خور توجه این‌که بسیاری از شاعران این تذکره ایرانیان مهاجر و ساکن هند بوده اند.

۷.۱.۳ - بیان اشعار


مؤلف در ضمن شرح حال هر یک از شاعران، ابیاتی هم از آنان ذکر کرده که بیش‌تر آن‌ها به سبک هندی است.
[۲۳] محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، ج۱، ص۷۴۲ـ۷۴۳، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).

او برخی از اشعار خود را نیز در پایان شرح سرگذشت خود نقل کرده که از آن جمله است قصیده‌ای غرّاء درباره چهارده معصوم علیهم‌السلام و قصیده‌ای بلند در منقبت علی علیه‌السلام.
[۲۴] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۴ـ۲۴۷، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.


۷.۱.۴ - قالب شعری


او در قالب‌های غزل و رباعی نیز اشعاری سروده که در بیش‌تر آن‌ها صبغه عرفانی نمودار است.
[۲۵] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۵۰ـ۲۵۹، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.

در یک رباعی نیز نوّاب آصف الدّوله را مدح نموده است.
[۲۶] بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۵۹، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.


۷.۱.۵ - اولین چاپ


سفینه هندی در ۱۹۵۸ میلادی به تصحیح شاه محمد عطاءالرحمان عطاء کاکوی در پتنه چاپ شده است.

۷.۱.۶ - سبک شعری


اشعار بهگوان داس فصیح و روان است و با سبک عراقی بیش از سبک هندی تطبیق می‌کند.
[۲۷] احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۱، ص۷۳۹، تهران ۱۳۶۳ ش.




(۱) محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).
(۲) بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
(۳) بهگوان داس هندی، سفینه هندی، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
(۴) احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۵) علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران ۱۳۴۳ ش.


 
۱. بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳ـ۲۳۵، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
۲. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۳. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۰، تهران ۱۳۴۳ ش.
۴. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۵. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱، تهران ۱۳۴۳ ش.
۶. بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
۷. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۸. بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳ر ـ ۲۳۴پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
۹. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۱۰. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱، تهران ۱۳۴۳ ش.
۱۱. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۱۲. بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۴پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
۱۳. بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۵پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
۱۴. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۳، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۱۵. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱ ـ۵۰۲، تهران ۱۳۴۳ ش.
۱۶. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۱۷. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳، تهران ۱۳۴۳ ش.
۱۸. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، مقدمه عطاء کاکوی، ص الف، ج۱، ص۲۴۳، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۱۹. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳ ـ ۵۰۴، تهران ۱۳۴۳ ش.
۲۰. احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۱، ص۷۳۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۱. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳، تهران ۱۳۴۳ ش.
۲۲. محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، ج۱، ص۷۴۱ـ۷۴۲، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).
۲۳. محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، ج۱، ص۷۴۲ـ۷۴۳، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).
۲۴. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۴ـ۲۴۷، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۲۵. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۵۰ـ۲۵۹، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۲۶. بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۵۹، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۲۷. احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۱، ص۷۳۹، تهران ۱۳۶۳ ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهگوان داس هندی»، شماره۲۲۸۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی




جعبه ابزار