استثناء (علم بدیع)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

یکی از فنون زیبا سازی کلام، استفاده از استثناء است. استثناء در علم بدیع آن است که چیزی را به منظور تاکید و افزودن زیبایی سخن از یک حکم کلّی جدا کنند.

---

استثناء در علم بدیع آن است که چیزی را به منظور تاکید و افزودن زیبایی سخن از یک حکم کلّی جدا کنند، و عامل تاکید و زیادتِ حُسن، معمولاً آن است که میانِ مستثنی و مستثنی‌منه سنخیت و مناسبتی وجود نداشته باشد. مانند:
کس از فتنه در پارس دیگر نشان •••• نبیند مگــــر قـــــامتِ مَه‌وشـــان (سعدی)
که فتنۀ قامتِ مه‌وشان از جنس فتنه و آشوب مملکتی نیست و میان آن‌ها سنخیت وجود ندارد، امّا از حکم کلّی فتنه مستثنی شده است.

---

برخی این صنعت را با صنعت «مدح شبیه به ذم» یا «تاکید المَدح بِما یشبِهُ الذَّم» یکی دانسته‌اند، و برخی از معاصران به تقلید از علم نحو، این صنعت را «استثنای مُنْقَطِع» نام داده‌اند.

---